[ویکی فقه] حدس منطقی یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای سرعت انتقال ذهن از مبادی به مطالب است.
حدس در لغت به معنای ظن و گمان بردن (مصدر) و تخمین و نظر پنهانی (اسم مصدر) است، اما در معنای اصطلاحی آن میان اهل منطق اختلاف است. بعضی حدس را به معنای جَودت حرکت و سرعت انتقال ذهن از مبادی (مقدمات معلوم و انباشته شده در ذهن) به مطالب (مجهولات) دانسته و عده ای آن را دست یافتن به حد اوسط، بدون حرکت و به صورت ناگهانی، هنگام التفات به مطلب دانسته و تعبیر به «سرعت حرکت» در تعریف اول را از روی تسامح دانسته اند.
تفاوت حدس و فکر
بنابر هردو نظر، تفاوت حدس و فکر در این است که ممکن است فکر در مسیر تبدیل مجهول به معلوم ناکام بماند، اما همواره حدس به علم منتهی می شود، اما بنابر نظر دوم، علاوه بر این فرق، فکر دارای حرکت تدریجی (برخورد با مشکل، شناخت نوع مشکل، حرکت به سوی معلومات برای کشف مجهول و…) است، ولی حدس، دفعی و فاقد حرکت است و به مجرد خطور مطلوب در ذهن، حدوسط بدون هیچ طلبی حاضر می شود و نتیجه، بدون فکر و حرکت تدریجی به دست می آید؛ به این معنا که نفس به طور دفعی بر مطالب و مبادی عالم می شود.
تعاریف حدس
بعضی از تعاریف ذکر شده برای حدس از این قرار است: ۱. تمثّل المبادی المرتّبة فی النفس دفعةً من غیر قصدٍ و اختیارٍ سواء کان بعد طلبٍ اوْ لا، فیحصل المطلوب. ۲. سرعة الانتقال من المبادی الی المطلوب بحیث کان حصولهما معاً، و فیه تسامحٌ اذْ لا حرکة فی الحدس… فکانّهم شبّهوا عدم التدرّج بالانتقال بسرعة الحرکة و عبّروا عنه بها. ۳. جْودة حرکة النفس الی اقتناص الحدود الوسطی من تلقاء نفسها. ۴. تمثل الحد الاوسط و ما یجری مجراه دفعةً فی النفس. ۵. الظفر للحدود الوسطی و تمثّل المطالب معها دفعةً من غیر حرکة سواء کان مع الشوق الی المطالب تدرّجاً او لم یکن، دون الحرکة الاولی و هی الانتقال من المطالب الی المبادی.
انقسام حدس
...
حدس در لغت به معنای ظن و گمان بردن (مصدر) و تخمین و نظر پنهانی (اسم مصدر) است، اما در معنای اصطلاحی آن میان اهل منطق اختلاف است. بعضی حدس را به معنای جَودت حرکت و سرعت انتقال ذهن از مبادی (مقدمات معلوم و انباشته شده در ذهن) به مطالب (مجهولات) دانسته و عده ای آن را دست یافتن به حد اوسط، بدون حرکت و به صورت ناگهانی، هنگام التفات به مطلب دانسته و تعبیر به «سرعت حرکت» در تعریف اول را از روی تسامح دانسته اند.
تفاوت حدس و فکر
بنابر هردو نظر، تفاوت حدس و فکر در این است که ممکن است فکر در مسیر تبدیل مجهول به معلوم ناکام بماند، اما همواره حدس به علم منتهی می شود، اما بنابر نظر دوم، علاوه بر این فرق، فکر دارای حرکت تدریجی (برخورد با مشکل، شناخت نوع مشکل، حرکت به سوی معلومات برای کشف مجهول و…) است، ولی حدس، دفعی و فاقد حرکت است و به مجرد خطور مطلوب در ذهن، حدوسط بدون هیچ طلبی حاضر می شود و نتیجه، بدون فکر و حرکت تدریجی به دست می آید؛ به این معنا که نفس به طور دفعی بر مطالب و مبادی عالم می شود.
تعاریف حدس
بعضی از تعاریف ذکر شده برای حدس از این قرار است: ۱. تمثّل المبادی المرتّبة فی النفس دفعةً من غیر قصدٍ و اختیارٍ سواء کان بعد طلبٍ اوْ لا، فیحصل المطلوب. ۲. سرعة الانتقال من المبادی الی المطلوب بحیث کان حصولهما معاً، و فیه تسامحٌ اذْ لا حرکة فی الحدس… فکانّهم شبّهوا عدم التدرّج بالانتقال بسرعة الحرکة و عبّروا عنه بها. ۳. جْودة حرکة النفس الی اقتناص الحدود الوسطی من تلقاء نفسها. ۴. تمثل الحد الاوسط و ما یجری مجراه دفعةً فی النفس. ۵. الظفر للحدود الوسطی و تمثّل المطالب معها دفعةً من غیر حرکة سواء کان مع الشوق الی المطالب تدرّجاً او لم یکن، دون الحرکة الاولی و هی الانتقال من المطالب الی المبادی.
انقسام حدس
...
wikifeqh: حدس_منطقی