حدس منطقی و عرفانی

[ویکی فقه] در این مقاله سعی بر آن شده است که فرق حدس در منطق و عرفان بررسی شود.
در نظر اهل منطق حدس، مرتبه ای از قدرت و قوت اندیشه انسانی است که در اثر مشاهده و تجربه زیاد به دست می آید. کسی که از قدرت حدس برخوردار باشد بسیار سریع به نتیجه می رسد. به عبارت دیگر، در نظر اهل منطق راه رسیدن انسان به یک نتیجه علمی، فکر و اندیشه است. در نظر آنان فکر، حرکت نفس از مطلوب به سوی مبادی و از مبادی به سوی همان مطلوب است. این حرکت مراتب دارد. حدس ، پیمودن سریع مقدمات و رسیدن فوری به نتیجه است. در حدس، حرکت به گونه ای سریع است که گویا حرکتی اتفاق نیفتاده و انتقال دفعی صورت گرفته است.
حدس از نگاه اهل معرفت
این تعریف از حدس، مقبول همگان حتی اهل عرفان نیز هست. بنابر این، حدس در نظر اهل عرفان تعریف دیگری ندارد. تنها نکته ای که اهل معرفت بدان توجه دارند؛ این است که رابطه حرکت و حدس در علم منطق و حکمت، مانند رابطه سلوک و جذبه عارف در مکاشفات است. در سلوک حرکت است و هنگامی که قوی شود تبدیل به جذبه می شود، چنان که فکر قوی شد زمان را به سرعت طی می کند و انتقال دفعی می یابد یعنی حدس می گردد. به بیان دیگر، در نظر اهل معرفت ریاضت از راه تصفیه و تخلیه در تکامل انسان به منزله اعمال نظر در طریق استدلال است، و نسبت بین فکر و حدس در استدلال نظر مانند نسبت بین سلوک و جذبه در مسیر عرفان است که انسان در مسیر تکامل از نظر و فکر ترقی می کند به حدس می رسد، و از سلوک به جذبه می رسد.