[ویکی فقه] حجیت سیره متشرعه، صحّت استناد به سیره متدیّنان در استنباط حکم شرعی است.
حجیت سیره متشرعه، به معنای صحت استناد و احتجاج به سیره متشرعه در میان اهل شرع است. حجیت سیره متشرعه مشروط به تحقق دو امر است:۱. اثبات معاصر بودن سیره با زمان معصوم علیه السّلام؛۲. عدم ردع معصوم علیه السّلام از آن.
تقسیم سیره متشرعه توسط مرحوم مظفر
مرحوم مظفر سیره متشرعه را به چهار قسم تقسیم نموده و سپس در مورد حجیت هر یک بحث کرده است:۱. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه السّلام می رسد و خود معصوم علیه السّلام هم به آن عمل نموده است، نظیر آن چه از مرحوم «شیخ طوسی» نقل شده که مسلمانان در همه اعصار و قرون از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و ائمه علیهم السّلام تا امروز به خبر ثقه اعتماد کرده اند؛۲. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه السّلام می رسد و خود معصوم علیه السّلام به آن عمل نکرده ولی آن را امضا نموده است؛۳. سیره هایی که به طور قطع بعد از عصر معصومان علیهم السّلام پیدا شده و به دوران معصوم علیه السّلام منتهی نمی شود (سیره های مستحدثه و نوپیدا) مثل برخی عادت ها هم چون مهریه های سنگین که امروزه در کشورهای اسلامی کم و بیش رایج است و منشا اسلامی و دینی ندارد، بلکه بعضی از آنها نیز بر خلاف دین است؛۴. سیره هایی که نسبت به آنها شک وجود دارد که آیا به دوران معصوم علیه السّلام می رسد و در حضور امام علیه السّلام بوده یا خیر.اگر سیره مسلمانان از نوع اول و دوم باشد، بدون اشکال حجیت دارد و از موافقت معصوم علیه السّلام کشف می کند، زیرا همان طور که اجماع قولی به تنهایی از رای معصوم علیه السّلام کشف نموده و حجیت مستقل دارد، این نوع از اجماع عملی هم به طریق اولی کاشفیت داشته و حجت است.ولی اگر سیره متشرعه از نوع سوم و چهارم باشد، ارزشی ندارد؛ همان گونه که آن دسته از اجماعات قولی که در زمان غیبت امام معصوم علیه السّلام از راه قاعده لطف و حدس، منعقد شده است، ارزش ندارد، زیرا چنین اجماعات و سیره هایی، حداکثر گمان آور و کاشف ظنی است و ظن غیر معتبر هم حجت نیست؛ «ان الظن لا یغنی من الحق شیئا».
فرق سیره متشرعه و سیره عقلا
برخی، میان سیره متشرعه و سیره عقلا چنین فرق گذاشته اند که:۱. برای استدلال به سیره متشرعه، از یک سو اثبات بنای عملی اهل شرع بر امری، و از سوی دیگر، اثبات جریان داشتن این سیره عملی، در زمان معصوم علیه السّلام لازم است.اما در سیره عقلا، کافی است اثبات شود طبع عقلا چنین سیره ای را ردع نمی کند، اگر چه دانسته شود در میان اصحاب ائمه، چنین سیره ای جاری نبوده است؛ به بیان دیگر، صرف این که طبیعت عقلایی، اقتضای جری عملی (اقدام) طبق آن را داشته باشد، کافی است.۲. احتمال ردع نسبت به سیره متشرعه، در صورت کامل بودن شرایط آن، بی معنا است، زیرا از بیان شرعی کشف می نماید و معلول دلیل شرعی است؛ به خلاف سیره عقلا که انعقاد آن معلول شرع نیست، بلکه معلول قضیه ای عقلایی است و به همین خاطر، احتمال ردع شارع از آن وجود دارد؛ به بیان دیگر، سیره عقلا، به طور مستقل حجت نیست بلکه محتاج دلیل دیگری است که بر موافقت شارع دلالت کند، اما سیره مسلمانان یا متشرعه، به طور مستقل حجیت داشته و کشف کننده از قول معصوم علیه السلام است.برای آگاهی از این مسئله که سیره تا چه اندازه بر حکم شرعی دلالت می کند، به مستند حجیت سیره عقلا رجوع شود.
حجیت سیره متشرعه، به معنای صحت استناد و احتجاج به سیره متشرعه در میان اهل شرع است. حجیت سیره متشرعه مشروط به تحقق دو امر است:۱. اثبات معاصر بودن سیره با زمان معصوم علیه السّلام؛۲. عدم ردع معصوم علیه السّلام از آن.
تقسیم سیره متشرعه توسط مرحوم مظفر
مرحوم مظفر سیره متشرعه را به چهار قسم تقسیم نموده و سپس در مورد حجیت هر یک بحث کرده است:۱. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه السّلام می رسد و خود معصوم علیه السّلام هم به آن عمل نموده است، نظیر آن چه از مرحوم «شیخ طوسی» نقل شده که مسلمانان در همه اعصار و قرون از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و ائمه علیهم السّلام تا امروز به خبر ثقه اعتماد کرده اند؛۲. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه السّلام می رسد و خود معصوم علیه السّلام به آن عمل نکرده ولی آن را امضا نموده است؛۳. سیره هایی که به طور قطع بعد از عصر معصومان علیهم السّلام پیدا شده و به دوران معصوم علیه السّلام منتهی نمی شود (سیره های مستحدثه و نوپیدا) مثل برخی عادت ها هم چون مهریه های سنگین که امروزه در کشورهای اسلامی کم و بیش رایج است و منشا اسلامی و دینی ندارد، بلکه بعضی از آنها نیز بر خلاف دین است؛۴. سیره هایی که نسبت به آنها شک وجود دارد که آیا به دوران معصوم علیه السّلام می رسد و در حضور امام علیه السّلام بوده یا خیر.اگر سیره مسلمانان از نوع اول و دوم باشد، بدون اشکال حجیت دارد و از موافقت معصوم علیه السّلام کشف می کند، زیرا همان طور که اجماع قولی به تنهایی از رای معصوم علیه السّلام کشف نموده و حجیت مستقل دارد، این نوع از اجماع عملی هم به طریق اولی کاشفیت داشته و حجت است.ولی اگر سیره متشرعه از نوع سوم و چهارم باشد، ارزشی ندارد؛ همان گونه که آن دسته از اجماعات قولی که در زمان غیبت امام معصوم علیه السّلام از راه قاعده لطف و حدس، منعقد شده است، ارزش ندارد، زیرا چنین اجماعات و سیره هایی، حداکثر گمان آور و کاشف ظنی است و ظن غیر معتبر هم حجت نیست؛ «ان الظن لا یغنی من الحق شیئا».
فرق سیره متشرعه و سیره عقلا
برخی، میان سیره متشرعه و سیره عقلا چنین فرق گذاشته اند که:۱. برای استدلال به سیره متشرعه، از یک سو اثبات بنای عملی اهل شرع بر امری، و از سوی دیگر، اثبات جریان داشتن این سیره عملی، در زمان معصوم علیه السّلام لازم است.اما در سیره عقلا، کافی است اثبات شود طبع عقلا چنین سیره ای را ردع نمی کند، اگر چه دانسته شود در میان اصحاب ائمه، چنین سیره ای جاری نبوده است؛ به بیان دیگر، صرف این که طبیعت عقلایی، اقتضای جری عملی (اقدام) طبق آن را داشته باشد، کافی است.۲. احتمال ردع نسبت به سیره متشرعه، در صورت کامل بودن شرایط آن، بی معنا است، زیرا از بیان شرعی کشف می نماید و معلول دلیل شرعی است؛ به خلاف سیره عقلا که انعقاد آن معلول شرع نیست، بلکه معلول قضیه ای عقلایی است و به همین خاطر، احتمال ردع شارع از آن وجود دارد؛ به بیان دیگر، سیره عقلا، به طور مستقل حجت نیست بلکه محتاج دلیل دیگری است که بر موافقت شارع دلالت کند، اما سیره مسلمانان یا متشرعه، به طور مستقل حجیت داشته و کشف کننده از قول معصوم علیه السلام است.برای آگاهی از این مسئله که سیره تا چه اندازه بر حکم شرعی دلالت می کند، به مستند حجیت سیره عقلا رجوع شود.
wikifeqh: حجیت_سیره_متشرعه