حبل المتین

هفته نامهٔ حبل المتین از ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ تا ۹ دسامبر ۱۹۳۰ ( ۲۸ آذر ۱۲۷۲ تا ۱۸ آذر ۱۳۰۹ شمسی ) ، با چندین نوبت وقفه، در کلکته توسط سیدجلال الدین مؤیدالاسلام کاشانی منتشر می شد. از هفتمین سال انتشار، عبارت «مقدس» به عنوان حبل المتین اضافه شد. مؤیدالاسلام در آخرین دههٔ زندگی خود نابینا شد و به همین خاطر مدیریت نشریه را به دخترش فخرالسلطان سپرد که با امضای ف. س. مؤیدزاده و عنوان «دبیرثانی» نشریه را اداره می کرد. فخرالسلطان مدتی بعد از سمت خود کناره گیری کرد و نام مؤیدالاسلام را دوباره در سرلوحهٔ نشریه آوردند. نخستین «منتظم اداره» ( مدیر داخلی ) و «دبیر ثانی» پیش از فخرالسلطان، آقامحمدجواد شیرازی بود. در اوایل انتشار حبل المتین، سیدحسن ( برادر مؤیدالاسلام ) و در سال های پایانی، علی اصغر رحیم زاده صفوی از دست اندرکاران اصلی نشریه بودند. حبل المتین به بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران، اروپا، عراق ( نجف ) ، عثمانی، افغانستان، مصر، چین، برمه، روسیه، و ترکستان فرستاده می شد. توزیع گستردهٔ حبل المتین با کمک مالی زین العابدین تقی یف ( بازرگان ایرانی مقیم باکو ) ممکن می شد. حبل المتین ده سال به رایگان میان روحانیان نجف و ایران و روشنفکران توزیع می شد. برخی از مراجع تقلید مانند حاج محمدحسن ممقانی، مقلدان خود را به خواندن حبل المتین تشویق می کردند.
دوران طولانی انتشار حبل المتین را می توان بر اساس سیاستی که نشریه پیش می گرفت، به ۵ دوره تقسیم کرد.
در دورهٔ اول، طی سال های اول تا پنجم ( ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۹ میلادی ) ، حبل المتین از نظر شیوهٔ نگارش و صفحه آرایی به روزنامه های فارسی که در هند منتشر می شدند شباهت داشت، و از سوی دیگر مانند روزنامه های ایران دچار خودسانسوری بود. در سال ۱۸۹۷ میلادی، سیدجلال الدین کاشانی به عنوان ناشر حبل المتین، مشمول مستمری سالانه از سوی مظفرالدین شاه شد و سال بعد لقب مؤیدالاسلام را از طرف دولت ایران دریافت کرد.

در حقیقت �حبل� استعاره است برای رسیدن، و هر چیزی که به وسیله آن به چیزی دیگر وصل می شود. [۳]
�متین� از أسمای حسناى الهی است، [۴] که معنایش سفت و سخت، محکم و نیرومند می باشد؛[۵] �حَبْلٌ متینٌ� نیز به معنای ریسمان محکم است.
اصطلاح �حبل المتین� در خود قرآن ذکر نشده، بلکه در قرآن تنها تعبیر �حبل الله�[۶] آمده که یکی از مصادیق بارز آن اولیای الهی و مصداق بارز دیگر آن نیز قرآن کریم است.
در احادیث اما تعبیر �الْحَبْلُ‏ الْمَتِینُ� و �حبل الله المتین� در توصیف قرآن آمده است. رسول خدا ( ص ) در ویژگی قرآن می فرماید: �إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ‏ هُوَ النُّورُ الْمُبِینُ، وَ الْحَبْلُ‏ الْمَتِینُ‏، وَ الْعُرْوَهُ الْوُثْقَى، وَ الدَّرَجَهُ الْعُلْیَا، وَ الشِّفَاءُ الْأَشْفَى�؛[۷] قرآن نور آشکار، ریسمان محکم، دستگیره مطمئن، پایگاه بلند، و بهترین شفا دهنده است.
همچنین امام على ( ع ) در سفارش به قرآن می فرماید: �وَ عَلَیْکُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ فَإِنَّهُ الْحَبْلُ الْمَتِین…�؛‏‏[۸] بر شما باد به کتاب خدا، که آن ریسمان محکم است.
در این که فلسفه تشبیه قرآن به حبل متین چیست، باید گفت؛ این تعبیر برای آن است که هر کسی که به ریسمان بچسبد از سقوط نجات پیدا می کند. در مورد قرآن نیز این گونه است؛ یعنی کسی که به قرآن تکیه کند، او را از گمراهی نجات می دهد. و قرآن متین است؛ یعنی قوی است؛ چرا که هرگز انقطاعی ندارد و این غایت متانت و قوت است. [۹]
در حقیقت واژه حبل به صورت استعاره براى این است که تمسّک به قرآن سبب نجات از تباهى و هلاکت است، همان طور که ریسمان سبب دور شدن از خطر است.
وقتی گفته می شود قرآن �حبل متین� است یعنی مانند طنابی محکم آویزان است و به جای محکم و مطمئنی بسته شده و سر آن به دست خداوند است.
بنابر این، �حبل المتین� بودن قرآن به این اعتبار است که هر کسی که تعالیم و آموزه های قرآن را دستور کار زندگی خویش قرار دهد و به آن عمل کند، از سقوط در گمراهی و هلاکت در امان است، و اهل نجات و رستگاری خواهد بود.
البته، در روایات و احادیث از امام علی ( ع ) نیز تعبیر به حبل المتین شده است، [۱۰] چنان که در زیارت آن حضرت می خوانیم: �… السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَشْهَدُ أَنَّکَ کَلِمَهُ التَّقْوَى وَ بَابُ الْهُدَى وَ الْعُرْوَهُ الْوُثْقَى وَ الْحَبْلُ‏ الْمَتِینُ‏ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیم‏�. [۱۱]
[۱]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ۳، ص ۲۳۶، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۱۱، ص ۱۳۴، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
[۲]. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ‏۲، ص ۱۶۱، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
[۳]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص ۲۱۷، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۴]. ذاریات، ۵۸٫
[۵]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏۱۳، ص ۳۹۹، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
[۶]. ر. ک: ۸۱۲۲۸٫
[۷]. عسکری، امام ابومحمد حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری، ص ۴۴۹، قم، مدرسه امام مهدی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۸]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص ۲۱۹، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
[۹]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، محقق، مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، ‏ ج ‏۱۰، ص ۳۲، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
[۱۰]. �عن ابن عبّاس قال: کنا عند رسول اللّه ( ص ) إذ جاء أعرابی فقال: یا رسول اللّه سمعتک تقول: �وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً�، فما حبل اللّه الذی نعتصم به؟ فضرب النبیّ ( ص ) یده فی ید علیّ ( ع ) و قال: تمسّکوا بهذا فهذا هو الحبل المتین�. کوفى، فرات بن ابراهیم‏، تفسیر فرات الکوفی، محقق، مصحح، کاظم، محمد، ص، ۹۰، تهران، مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی‏، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
[۱۱]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏۴، ص ۵۷۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
منبع

وقتی گفته می شود قرآن �حبل متین� است یعنی مانند طنابی محکم آویزان است و به جای محکم و مطمئنی بسته شده و سر آن به دست خداوند است.
بنابر این، �حبل المتین� بودن قرآن به این اعتبار است که هر کسی که تعالیم و آموزه های قرآن را دستور کار زندگی خویش قرار دهد و به آن عمل کند، از سقوط در گمراهی و هلاکت در امان است، و اهل نجات و رستگاری خواهد بود.
البته، در روایات و احادیث از امام علی ( ع ) نیز تعبیر به حبل المتین شده است، چنان که در زیارت آن حضرت می خوانیم: �… السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَشْهَدُ أَنَّکَ کَلِمَهُ التَّقْوَى وَ بَابُ الْهُدَى وَ الْعُرْوَهُ الْوُثْقَی وَ الْحَبْلُ‏ الْمَتِینُ‏ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیم‏�