[ویکی فقه] حاکم، از القاب محدّثان است.
در اصطلاح محدّثان متأخر، حاکم به کسی اطلاق می شود که از حیث متن و اِسناد و جرح و تعدیل و تاریخ، به احادیث عالم باشد. تعریفی که مُناوی و قاری از قول مَطَری یا مطرزی آورده اند، در کتابهای بعدی تکرار، و در برخی موارد قیودی بدان افزوده شده است، از جمله مقدار محفوظات حدیثی حاکم، مقید به رقمی گردیده یا گفته شده مقدار حدیثی که از دایره حفظ وی خارج مانده است اندک باشد. به این ترتیب، حاکم لقب کسی است که مرتبه حفظ و اتقان وی از حجت برتر باشد. به گفته سعد فهمی احمد بلال، برخی محدّثان بزرگ (نظیر شافعی، شَعْبی، ابن مَدینی، ابوداوود سجستانی، ترمذی، نسائی، طبری و طبرانی ) واجد شرایط لقب حاکم بوده اند.
مشهورین به لقب حاکم
اما از مشهورترین افرادی که به این لقب شهرت یافته اند، حاکم نیشابوری، حاکم حَسَکانی و حاکم جِشُمی بوده اند. علاوه بر این، به برخی محدّثان اهل سنّت لقبِ ابداعیِ «امیرالمؤمنین فی الحدیث» داده شده، که بالاترین لقب برای محدّثان است و دارنده چنین عنوانی، برتر از حاکم است. ابوغده (ص ۱۳۲؛ وجود لفظ حاکم را در ردیف القاب ناظر به مقدار محفوظات حدیثی محدّث انکار کرده و با استناد به صبح الاعشی، اثر قلقشندی، آن را از القاب قضات دانسته است. شاهد صدق مدعای ابوغده، به کار نرفتن این اصطلاح ــجز در موارد معدودــ در عمده آثار رجالی و حدیثی متقدم است.
منابع
(۱) عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فی الحدیث، در عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، جواب الحافظ ابی محمد عبدالعظیم المنذری المصری عن أسئلة فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶. (۲) محمدضیاءالرحمان اعظمی، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹. (۳) ابراهیم باجوری، المواهب اللدنیة علی الشمائل المحمدیة، در محمدبن عیسی ترمذی، الشمائل المحمدیة، چاپ محمد عوّامه، (بی جا) ۱۴۲۲/۲۰۰۱. (۴) سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۵) نورالدین عتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۶) ظفر احمد عثمانی تهانوی، قواعد فی علوم الحدیث، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة، (بی تا.). (۷) علی بن سلطان محمد قاری، جمع الوسائل فی شرح الشمائل، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت (بی تا.). (۸) همو، شرح شرح نخبة الفکر فی مصطلحات اهل الأثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت [? ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴[. (۹) قلقشندی؛ (۱۰) محمد عبدالرووف بن تاج العارفین مُناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبة ابن حجر، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
در اصطلاح محدّثان متأخر، حاکم به کسی اطلاق می شود که از حیث متن و اِسناد و جرح و تعدیل و تاریخ، به احادیث عالم باشد. تعریفی که مُناوی و قاری از قول مَطَری یا مطرزی آورده اند، در کتابهای بعدی تکرار، و در برخی موارد قیودی بدان افزوده شده است، از جمله مقدار محفوظات حدیثی حاکم، مقید به رقمی گردیده یا گفته شده مقدار حدیثی که از دایره حفظ وی خارج مانده است اندک باشد. به این ترتیب، حاکم لقب کسی است که مرتبه حفظ و اتقان وی از حجت برتر باشد. به گفته سعد فهمی احمد بلال، برخی محدّثان بزرگ (نظیر شافعی، شَعْبی، ابن مَدینی، ابوداوود سجستانی، ترمذی، نسائی، طبری و طبرانی ) واجد شرایط لقب حاکم بوده اند.
مشهورین به لقب حاکم
اما از مشهورترین افرادی که به این لقب شهرت یافته اند، حاکم نیشابوری، حاکم حَسَکانی و حاکم جِشُمی بوده اند. علاوه بر این، به برخی محدّثان اهل سنّت لقبِ ابداعیِ «امیرالمؤمنین فی الحدیث» داده شده، که بالاترین لقب برای محدّثان است و دارنده چنین عنوانی، برتر از حاکم است. ابوغده (ص ۱۳۲؛ وجود لفظ حاکم را در ردیف القاب ناظر به مقدار محفوظات حدیثی محدّث انکار کرده و با استناد به صبح الاعشی، اثر قلقشندی، آن را از القاب قضات دانسته است. شاهد صدق مدعای ابوغده، به کار نرفتن این اصطلاح ــجز در موارد معدودــ در عمده آثار رجالی و حدیثی متقدم است.
منابع
(۱) عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فی الحدیث، در عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، جواب الحافظ ابی محمد عبدالعظیم المنذری المصری عن أسئلة فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶. (۲) محمدضیاءالرحمان اعظمی، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹. (۳) ابراهیم باجوری، المواهب اللدنیة علی الشمائل المحمدیة، در محمدبن عیسی ترمذی، الشمائل المحمدیة، چاپ محمد عوّامه، (بی جا) ۱۴۲۲/۲۰۰۱. (۴) سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۵) نورالدین عتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۶) ظفر احمد عثمانی تهانوی، قواعد فی علوم الحدیث، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة، (بی تا.). (۷) علی بن سلطان محمد قاری، جمع الوسائل فی شرح الشمائل، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت (بی تا.). (۸) همو، شرح شرح نخبة الفکر فی مصطلحات اهل الأثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت [? ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴[. (۹) قلقشندی؛ (۱۰) محمد عبدالرووف بن تاج العارفین مُناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبة ابن حجر، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
wikifeqh: حاکم_در_علم_حدیث