[ویکی اهل البیت] سید حسین بن رفیع الدین محمد بن شجاع الدین محمود بن سید علی حسینی مرعشی. (متوفی 1064 قمری)
این کتاب بین سالهای 1041 تا 1052 هجری قمری در قم تألیف شده و به سرعت مورد توجه علما قرار گرفته تا جایی که شیخ حر عاملی (متوفی 1104 قمری) مؤلف أمل الآمل این کتاب را به سلطان العلماء نسبت داده که نشان از شهرت کتاب در همان زمان دارد. در أعیان الشیعة جلد 2 صفحه 413 حکایتی را در مورد قوانین الأصول میرزای قمی نقل می کند که حاشیه سلطان العلماء و حاشیه مدقق شیروانی مبنای اصلی نوشتن قوانین بوده است.
مؤلف أعیان الشیعة در جلد 6، صفحه 166 راجع به کتاب می گوید: «حاشیة علی معالم الأصول معروفة مطبوعة مستقلة و مع المعالم، مشتملة علی تحقیقات أنیفة و صارت مرجع العلماء و محل اعتنائهم».
اگر چه صاحب روضات الجنات تاریخ نگارش حاشیه معالم سلطان العلماء را نزدیک به نگارش معالم الأصول دانسته و این طور می گوید: «و له مصنفات سدیدة کما فی أمل الآمل و غیره حواشیه المعروفة علی شرح اللمعة فیما یقرب من عشرة آلاف بیت و علی أصول المعالم قریباً من نفس الکتاب». (روضات الجنات، ج2 ص348)
امّا با توجه به عبارتهای مذکور در مستدرکات أعیان الشیعة که تاریخ تألیف کتابهای سلطان العلماء را بین 1041 تا 1052 می داند و با توجه به این که در تاریخ وفات صاحب معالم (1011 قمری)، سلطان العلماء حدوداً ده ساله بوده است، به نظر می رسد نظریه مستدرکات اعیان صحیح باشد.
مؤلف تفصیل بسیاری از مباحث مطرح شده را به کتاب حاشیه اش بر شرح مختصر عضدی ارجاع می دهد. این نکته نشانگر آن است که کتاب حاشیه بر معالم پس از کتاب مذکور تألیف شده است.
این کتاب به تعبیر علامه تهرانی «شرح بالقول» است یعنی روش «قوله... أقول...»، اما باید به این نکته توجه داشت زمانی که مطالب کتاب توضیح داده می شود یا علت نظر مصنف بیان می شود صرفا لفظ «قوله» آورده شده و اگر مؤلف نظری برخلاف صاحب معالم مطرح کند معمولاً با لفظ «أقول» می باشد.
از نکات مثبت کتاب برخورد محترمانه و مؤدبانه مؤلف با نظریات صاحب معالم است. در بسیاری موارد این گونه عبارتها دیده می شود «فکأنه سهو من قلم الناسخ، قد زاده المصنف و لعله سهو منه، قد عرفت ما فیه».
این کتاب بین سالهای 1041 تا 1052 هجری قمری در قم تألیف شده و به سرعت مورد توجه علما قرار گرفته تا جایی که شیخ حر عاملی (متوفی 1104 قمری) مؤلف أمل الآمل این کتاب را به سلطان العلماء نسبت داده که نشان از شهرت کتاب در همان زمان دارد. در أعیان الشیعة جلد 2 صفحه 413 حکایتی را در مورد قوانین الأصول میرزای قمی نقل می کند که حاشیه سلطان العلماء و حاشیه مدقق شیروانی مبنای اصلی نوشتن قوانین بوده است.
مؤلف أعیان الشیعة در جلد 6، صفحه 166 راجع به کتاب می گوید: «حاشیة علی معالم الأصول معروفة مطبوعة مستقلة و مع المعالم، مشتملة علی تحقیقات أنیفة و صارت مرجع العلماء و محل اعتنائهم».
اگر چه صاحب روضات الجنات تاریخ نگارش حاشیه معالم سلطان العلماء را نزدیک به نگارش معالم الأصول دانسته و این طور می گوید: «و له مصنفات سدیدة کما فی أمل الآمل و غیره حواشیه المعروفة علی شرح اللمعة فیما یقرب من عشرة آلاف بیت و علی أصول المعالم قریباً من نفس الکتاب». (روضات الجنات، ج2 ص348)
امّا با توجه به عبارتهای مذکور در مستدرکات أعیان الشیعة که تاریخ تألیف کتابهای سلطان العلماء را بین 1041 تا 1052 می داند و با توجه به این که در تاریخ وفات صاحب معالم (1011 قمری)، سلطان العلماء حدوداً ده ساله بوده است، به نظر می رسد نظریه مستدرکات اعیان صحیح باشد.
مؤلف تفصیل بسیاری از مباحث مطرح شده را به کتاب حاشیه اش بر شرح مختصر عضدی ارجاع می دهد. این نکته نشانگر آن است که کتاب حاشیه بر معالم پس از کتاب مذکور تألیف شده است.
این کتاب به تعبیر علامه تهرانی «شرح بالقول» است یعنی روش «قوله... أقول...»، اما باید به این نکته توجه داشت زمانی که مطالب کتاب توضیح داده می شود یا علت نظر مصنف بیان می شود صرفا لفظ «قوله» آورده شده و اگر مؤلف نظری برخلاف صاحب معالم مطرح کند معمولاً با لفظ «أقول» می باشد.
از نکات مثبت کتاب برخورد محترمانه و مؤدبانه مؤلف با نظریات صاحب معالم است. در بسیاری موارد این گونه عبارتها دیده می شود «فکأنه سهو من قلم الناسخ، قد زاده المصنف و لعله سهو منه، قد عرفت ما فیه».
wikiahlb: حاشیه_معالم_سلطان_العلماء