[ویکی فقه] حاشیة علی استصحاب القوانین (کتاب). «حاشیه علی استصحاب القوانین» از اولین تالیفات شیخ اعظم مرتضی انصاری تستری (متوفای ۱۲۸۱ ق) است. کتاب به اصطلاح شرح بالقول (قوله... اقول) است. تاریخ دقیق تالیف کتاب مشخص نیست اما احتمالا بین سالهای ۱۲۳۵ تا ۱۲۴۵ ق بوده است.
کتاب بر اساس مطالب قوانین تقسیم بندی و از چهار یا پنج بخش تشکیل شده است.مطالب کتاب دارای تعقید و پیچیدگی خاصی می باشد و با بحث استصحاب در رسائل شیخ اعظم که به صورت منظم و کاملتری ارائه شده است تفاوت بسیار دارد که این نشان از جوانی شیخ اعظم در زمان نگارش این کتاب دارد.
کتاب بر اساس مطالب قوانین تقسیم بندی و از چهار یا پنج بخش تشکیل شده است.مطالب کتاب دارای تعقید و پیچیدگی خاصی می باشد و با بحث استصحاب در رسائل شیخ اعظم که به صورت منظم و کاملتری ارائه شده است تفاوت بسیار دارد که این نشان از جوانی شیخ اعظم در زمان نگارش این کتاب دارد.
[ویکی فقه] حاشیه علی استصحاب القوانین (کتاب). «حاشیه علی استصحاب القوانین» از اولین تالیفات شیخ اعظم مرتضی انصاری تستری (متوفای ۱۲۸۱ ق) است. کتاب به اصطلاح شرح بالقول (قوله... اقول) است. تاریخ دقیق تالیف کتاب مشخص نیست اما احتمالا بین سالهای ۱۲۳۵ تا ۱۲۴۵ ق بوده است.
کتاب بر اساس مطالب قوانین تقسیم بندی و از چهار یا پنج بخش تشکیل شده است.مطالب کتاب دارای تعقید و پیچیدگی خاصی می باشد و با بحث استصحاب در رسائل شیخ اعظم که به صورت منظم و کاملتری ارائه شده است تفاوت بسیار دارد که این نشان از جوانی شیخ اعظم در زمان نگارش این کتاب دارد.
گزارش محتوا
بنابر آنچه آیة الله شیخ احمد انصاری نوه شیخ اعظم بیان کرده است کتاب به خط شیخ اعظم قدس سره بوده اما دارای نواقصی بوده است که بعدها هم ناشرین آن نتوانسته اند آن را کامل کنند.بعد از ادله استصحاب، در قوانین الاصول سه تنبیه ذکر شده است که از صفحه ۳۰۳ تا صفحه ۳۱۶ ادامه دارد ولی در حاشیه بر قوانین، شرح و حاشیه ای از شیخ اعظم بر این قسمت قوانین دیده نمی شود.ویژگی کتاب تتبع وسیع مؤلف و احاطه کامل بر نظریات بزرگان اصولی می باشد و مباحث استصحاب از نظر قدما و اخباری ها و محققین معاصر در آن ذکر شده است. به عنوان نمونه در بحث حجیت استصحاب به وسیله اخبار مستفیضه نظریات محقق خوانساری، شیخ بهائی، شهید اول و مرحوم سبزواری را بطور کامل مطرح و مورد بررسی قرار می دهد.از دیگر خصوصیات کتاب توجه مؤلف به مسائل مورد نیاز و اساسی طرح شده در مباحث کتاب می باشد. مثلا در بحث استصحاب حکم وضعی پس از بیان چهار احتمال در کلام فاضل تونی در وافیه و ترجیح احتمال دوم چنین می گوید: فلیست عبارته متن حدیث حتی یجب الاهتمام فی فهم مراده منها. ویژگی دیگر کتاب طرح مباحث فرضی در کتاب می باشد تا ذهن خواننده توانایی بیشتری در درک مسائل اصولی پیدا کند به عنوان نمونه: ثم ان هذا المثال مثال فرضی فلا یناقش فیه، بانه لیس فی الفقه من هذا عین و لا اثر. از نکات مهم دیگر برخورد محترمانه شیخ با بزرگان علم اصول مخصوصا صاحب قوانین می باشد. مؤلف اگر چه به نقد و بررسی نظریات صاحب قوانین می پردازد اما در اکثر موارد سعی در توجیه نظریات ایشان داشته و در صورت امکان کلام او را حمل بر صحت می کند. در تعبیر از سایر بزرگان نیز با احترام از آنان نام می برد مثلا از وحید بهبهانی رحمة الله علیه اینگونه یاد می کند: ما احسن ما قاله رئیس المجتهدین العلامة البهبهانی. از خصوصیات با ارزش کتاب دقت نظر محققین و مصححین کتاب می باشد که با توجه به مباحث کتاب و قرائن دیگر اگر صفحاتی از کتاب افتاده باشد یا کامل نباشد در حواشی کتاب تذکر می دهند. کتاب مملو از نظریات جدید و ابتکارات شیخ اعظم می باشد که در این مختصر نمی گنجد بنابراین به ذکر بعضی از آنان بسنده می کنیم:از جمله ابتکارات شیخ اعظم بیان انواع استصحاب به صورتی مبسوط و مفصل است که در کتابهای اصولی قبل از ایشان دیده نمی شود. به عنوان نمونه در بحث تقسیمات استصحاب منشا تکثر اقسام استصحاب را به اعتبار مستصحب یا اعتبار شک ذکر می کنند و مستصحب را یا حکم شرعی و یا متعلق حکم شرعی می دانند و حکم شرعی را یا حکم تکلیفی و یا وضعی و همینطور منشا شک را یا شک در بقای حالت سابقه و یا شک در مقتضی و یا شک در رافع می دانند. از طرفی استصحاب را به نظر مدرک ثبوت حکم سابق به استصحاب حال عقل و شرع تقسیم کرده و استصحاب حال شرع را نیز به استصحاب حال اجماع و غیر اجماع تقسیم می کنند. بیان علت تقدم استصحاب موضوعی بر استصحاب حکمی به اینکه شک در حکم، مسبب از شک در موضوع است و استصحاب در موضوع برطرف کننده استصحاب در حکم می باشد، از دیگر ابتکارات شیخ اعظم است. شیخ انصاری نظریه صاحب قوانین را مبنی بر اینکه استصحاب بقاء تمام نیست مگر به اعتبار استصحاب عدم مزیل با طرح احتمالات رد نموده، نظریه جدیدی را بیان می نماید. در بحث اقسام استصحاب نیز با بیان تفصیلی احتمالات مختلف در استصحاب حکم شرعی و نظریات محدث استرآبادی در فوائد المدنیة و محقق سبزواری در ذخیرة المعاد و محقق خوانساری در مشارق الشموس یکی از دقیق ترین مباحث اصولی را مطرح می نماید.یکی دیگر از مباحث مفید مبحث حجیت ظن می باشد که مؤلف در ابتدا اصل اولی را عدم حجیت ظن و حرمت عمل به آن می داند و آیات و روایات را نیز در این مورد بیان می کند اما به دلیل اجماع در نهایت عمل به ظواهر را می پذیرد.
وضعیت کتاب
کتاب موجود در سال ۱۴۱۵ ق به مناسبت دویستمین سالگرد تولد شیخ اعظم بوسیله مؤتمر العالمی منتشر شده است. در پاورقی کتاب اختلاف نسخ، آدرس مطالب و برخی توضیحات لازم ذکر است. در انتهای اثر نیز فهرست مصادر تحقیق آمده است.
کتاب بر اساس مطالب قوانین تقسیم بندی و از چهار یا پنج بخش تشکیل شده است.مطالب کتاب دارای تعقید و پیچیدگی خاصی می باشد و با بحث استصحاب در رسائل شیخ اعظم که به صورت منظم و کاملتری ارائه شده است تفاوت بسیار دارد که این نشان از جوانی شیخ اعظم در زمان نگارش این کتاب دارد.
گزارش محتوا
بنابر آنچه آیة الله شیخ احمد انصاری نوه شیخ اعظم بیان کرده است کتاب به خط شیخ اعظم قدس سره بوده اما دارای نواقصی بوده است که بعدها هم ناشرین آن نتوانسته اند آن را کامل کنند.بعد از ادله استصحاب، در قوانین الاصول سه تنبیه ذکر شده است که از صفحه ۳۰۳ تا صفحه ۳۱۶ ادامه دارد ولی در حاشیه بر قوانین، شرح و حاشیه ای از شیخ اعظم بر این قسمت قوانین دیده نمی شود.ویژگی کتاب تتبع وسیع مؤلف و احاطه کامل بر نظریات بزرگان اصولی می باشد و مباحث استصحاب از نظر قدما و اخباری ها و محققین معاصر در آن ذکر شده است. به عنوان نمونه در بحث حجیت استصحاب به وسیله اخبار مستفیضه نظریات محقق خوانساری، شیخ بهائی، شهید اول و مرحوم سبزواری را بطور کامل مطرح و مورد بررسی قرار می دهد.از دیگر خصوصیات کتاب توجه مؤلف به مسائل مورد نیاز و اساسی طرح شده در مباحث کتاب می باشد. مثلا در بحث استصحاب حکم وضعی پس از بیان چهار احتمال در کلام فاضل تونی در وافیه و ترجیح احتمال دوم چنین می گوید: فلیست عبارته متن حدیث حتی یجب الاهتمام فی فهم مراده منها. ویژگی دیگر کتاب طرح مباحث فرضی در کتاب می باشد تا ذهن خواننده توانایی بیشتری در درک مسائل اصولی پیدا کند به عنوان نمونه: ثم ان هذا المثال مثال فرضی فلا یناقش فیه، بانه لیس فی الفقه من هذا عین و لا اثر. از نکات مهم دیگر برخورد محترمانه شیخ با بزرگان علم اصول مخصوصا صاحب قوانین می باشد. مؤلف اگر چه به نقد و بررسی نظریات صاحب قوانین می پردازد اما در اکثر موارد سعی در توجیه نظریات ایشان داشته و در صورت امکان کلام او را حمل بر صحت می کند. در تعبیر از سایر بزرگان نیز با احترام از آنان نام می برد مثلا از وحید بهبهانی رحمة الله علیه اینگونه یاد می کند: ما احسن ما قاله رئیس المجتهدین العلامة البهبهانی. از خصوصیات با ارزش کتاب دقت نظر محققین و مصححین کتاب می باشد که با توجه به مباحث کتاب و قرائن دیگر اگر صفحاتی از کتاب افتاده باشد یا کامل نباشد در حواشی کتاب تذکر می دهند. کتاب مملو از نظریات جدید و ابتکارات شیخ اعظم می باشد که در این مختصر نمی گنجد بنابراین به ذکر بعضی از آنان بسنده می کنیم:از جمله ابتکارات شیخ اعظم بیان انواع استصحاب به صورتی مبسوط و مفصل است که در کتابهای اصولی قبل از ایشان دیده نمی شود. به عنوان نمونه در بحث تقسیمات استصحاب منشا تکثر اقسام استصحاب را به اعتبار مستصحب یا اعتبار شک ذکر می کنند و مستصحب را یا حکم شرعی و یا متعلق حکم شرعی می دانند و حکم شرعی را یا حکم تکلیفی و یا وضعی و همینطور منشا شک را یا شک در بقای حالت سابقه و یا شک در مقتضی و یا شک در رافع می دانند. از طرفی استصحاب را به نظر مدرک ثبوت حکم سابق به استصحاب حال عقل و شرع تقسیم کرده و استصحاب حال شرع را نیز به استصحاب حال اجماع و غیر اجماع تقسیم می کنند. بیان علت تقدم استصحاب موضوعی بر استصحاب حکمی به اینکه شک در حکم، مسبب از شک در موضوع است و استصحاب در موضوع برطرف کننده استصحاب در حکم می باشد، از دیگر ابتکارات شیخ اعظم است. شیخ انصاری نظریه صاحب قوانین را مبنی بر اینکه استصحاب بقاء تمام نیست مگر به اعتبار استصحاب عدم مزیل با طرح احتمالات رد نموده، نظریه جدیدی را بیان می نماید. در بحث اقسام استصحاب نیز با بیان تفصیلی احتمالات مختلف در استصحاب حکم شرعی و نظریات محدث استرآبادی در فوائد المدنیة و محقق سبزواری در ذخیرة المعاد و محقق خوانساری در مشارق الشموس یکی از دقیق ترین مباحث اصولی را مطرح می نماید.یکی دیگر از مباحث مفید مبحث حجیت ظن می باشد که مؤلف در ابتدا اصل اولی را عدم حجیت ظن و حرمت عمل به آن می داند و آیات و روایات را نیز در این مورد بیان می کند اما به دلیل اجماع در نهایت عمل به ظواهر را می پذیرد.
وضعیت کتاب
کتاب موجود در سال ۱۴۱۵ ق به مناسبت دویستمین سالگرد تولد شیخ اعظم بوسیله مؤتمر العالمی منتشر شده است. در پاورقی کتاب اختلاف نسخ، آدرس مطالب و برخی توضیحات لازم ذکر است. در انتهای اثر نیز فهرست مصادر تحقیق آمده است.
wikifeqh: حاشیة_علی_استصحاب_القوانین_(کتاب)