جنگ هسته ای

جنگ هسته ای (nuclear warfare)
جنگی که در آن از تسلیحات هسته ای استفاده شود. پژوهش های تسلیحات هسته ای در ۱۹۴۰ در انگلستان آغاز شد، اما پس از ورود امریکا به جنگ جهانی دوم، به امریکا انتقال یافت. رابرت اوپنهایمر۱ برنامه ای پژوهشی معروف به پروژۀ منهتن۲ را نظارت و سرپرستی می کرد. توسعۀ فنّاوری که می توانست به واسطۀ دو ابرقدرت بزرگ، امریکا و شوروی، و نیز انگلیس، فرانسه و چین، کرۀ زمین را به نابودی بکشاند، از آن هنگام تاکنون منشأ منازعه و مشاجره شده است.بمب اتمی. نخستین سلاح هسته ای بود که برای ایجاد واکنشی زنجیره ای به کاربرد انفجاری شیمیایی متکی بود. نخستین انفجار آزمایشی در ۱۶ ژوئیۀ ۱۹۴۵ در آلاموگوردو۳، نیومکزیکو صورت گرفت؛ امریکا این سلاح را نخستین بار در جنگ جهانی دوم علیه ژاپن به کار برد. در ۶ اوت ۱۹۴۵ هیروشیما۴ و سه روز بعد ناگازاکی۵ هدف حملۀ بمب های اتمی امریکا قرار گرفت.
استفاده از بمب اتمی. در آغاز ۱۹۴۵ مسلم بود که ژاپن نمی تواند برندۀ جنگِ در حال وقوع در اقیانوس آرام باشد. نیروهای امریکایی بین مارس و ژوئن، شهرهای مهم ژاپن را با بمب های آتش زا هدف حملات گسترده قرار دادند. در ۲۶ ژوئیه نیروهای متفقین۶ با صدور بیانیۀ پوتسدام۷، از ژاپن خواستند بدون قید و شرط تسلیم شود. هری ترومن۸، رئیس جمهور جدید امریکا، تصمیم گرفت علیه ژاپن از بمب اتمی استفاده کند. بررسی ها نشان می دهد که بین ۱۰۰ تا ۲۴۰هزار نفر بر اثر بمباران شهرهای هیروشیما و ناکازاکی کشته شده اند. درپی اعلان جنگ شوروی به ژاپن و تهدید بیشتر به شکست دادن و اشغال کردن این کشور، دولت ژاپن مجبور شد در ۱۴ اوت خواست متحدین را مبنی بر تسلیم بی قید و شرط بپذیرد. پس از تجربۀ جنگ جهانی دوم مسائلی همچون خطر جنگ هسته ای، نظریۀ بازدارندگی۹، و مسئلۀ خلع سلاح۱۰ به موضوعات اصلی جنگ سرد۱۱ (۱۹۴۹ـ۱۹۸۹) تبدیل شد.
بمب هیدروژنی. سلاحی به مراتب قدرتمندتر از بمب اتمی است. نخستین بمب هیدروژنی۱۲ را امریکا در آبسنگ انیویتاک۱۳ در اقیانوس آرام (۱۹۵۲) منفجر کرد.
بمب نوترونی یا جنگ افزار با تشعشع اتمی گسترده۱۴. بمب نوترونی۱۵، بمب هیدروژنی بسیار کوچکی است که تشعشع نسبتاً وسیع اما انفجار تقریباً ضعیفی دارد.
روش های تهاجم هسته ای. در شرایط کنونی از تجهیزات و روش گوناگونی برای فرو ریختن بمب های اتمی ممکن است استفاده شود، از آن جمله اند: هواپیماها، انواع موشک ها، زیردریایی ها و مین های زمینی پرقدرت جهت تخریب پل ها و جاده ها. موشک های بالستیک قاره پیما۱۶ موضوع های اصلی مذاکرات خلع سلاح بوده اند که از ۱۹۶۸ به کلاهک های خوشه ای مجهز شده و به موشک های مجهز به چندین کلاهک برای اهداف مختلف معروف اند. خودرو رزمی دهۀ ۱۹۸۰ امریکا با نام ام ایکس۱۷ قادر به حمل دَه کلاهک در هر موشک است. در ۱۹۸۹، انگلیس موشک های ترایدنت۱۸، پرتاب شونده از زیردریایی را از امریکا خریداری کرد.
شیوه های دفاع هسته ای. این شیوه ها عبارت اند از موشک های ضد بالستیک۱۹ (اِی بی ام) سیستم های زمینی با دو نوع موشک، و طرح دفاع استراتژیک۲۰ که عموماً به طرح جنگ ستارگان۲۱، معروف است.
تولید و تکثیر سلاح های هسته ای طی دوران جنگ سرد. امریکا متحد زمان جنگ خود، یعنی شوروی، را از تملک بمب اتمی آگاه نکرده بود و همین پنهان کاری به آغاز جنگ سرد انجامید. پس از جنگ جهانی دوم، شوروی نیز به فناوری هسته ای دست یافت و سلاح های هسته ای بخشی از زرادخانۀ دو ابرقدرت جنگ سرد را تشکیل می داد. پس از ۱۹۴۵، شوروی و امریکا درگیر رقابت بر سر سلاح های هسته ای شدند و تعداد، قدرت و گسترۀ زرادخانه های هسته ای آن ها مرتب افزایش می یافت. تا دهۀ ۱۹۶۰ توان و قدرت هسته ای گسترش یافته بود؛ انگلیس و فرانسه قدرت هسته ای خود را افزایش داده بودند، موشک های هسته ای امریکا در آلمان مستقر شده و تسلیحات هسته ای شوروی در کشورهای بلوک شرق۲۲ِ عضو پیمان ورشو۲۳ استقرار یافته بود. در ۱۹۶۱ در بحران موشکی کوبا۲۴، هنگامی که شوروی تسلیحات هسته ای در جزیرۀ کارائیب کوبا۲۵ مستقر کرد، شرق و غرب در آستانۀ جنگ هسته ای قرار گرفتند. در عین حال، پس از مذاکراتی برای حل بن بستی شدید، شوروی موشک هایش را از این جزیره برچید. سلاح های هسته ای در صف اول تنش های جنگ سرد در دهۀ ۱۹۶۰ باقی ماند، و در ۱۹۶۸ شرق و غرب هر دو استقرار نسل جدیدی از سلاح های هسته ای ـ موشک های بالستیک قاره پیما ـ را آغاز کردند. این موشک ها قادر به پیمودن هزاران کیلومتر بودند و می توانستند تعدادی کلاهک برای هدف های مختلف حمل کنند.
کاهش تسلیحات و خلع سلاح. در ۱۹۶۹ مذاکرات محدودکردن سلاح های استراتژیک (سالت)۲۶ به منزلۀ شروع روند طولانی و کند کاهش تسلیحات و خلع سلاح اتمی بود. طی دهۀ ۱۹۷۰ هدف کنفرانس های سالت، کندکردن سرعت افزایش تعداد سلاح های هسته ای دو ابرقدرت بود. دو پیمان سالت به امضا رسید و با کوشش های دو ابرقدرت به منظور یافتن راه هایی برای همزیستی مسالمت آمیز، خطر جنگ هسته ای کاهش یافت. درپی نشست های سالت، مذاکرات کاهش سلاح های استراتژیک (استارت)۲۷ صورت گرفت. این مذاکرات مرحله ای از گفت وگوهای صلح بود که در ۱۹۸۳ آغاز شد و به خلع سلاح می پرداخت. تا آن زمان امریکا در حال گسترش طرح دفاع استراتژیک (اس دی آی) خود بود، که بیشتر به جنگ ستارگان معروف است. هدف از این طرح نابودکردن موشک های مهاجم، به هنگام عبور از جوّ، بود. اما عواملی همچون ضعف اقتصادی شوروی، روابط دوستانه تر بین رونالد ریگان۲۸، رئیس جمهور امریکا، و میخائیل گورباچف۲۹، رهبر شوروی، و نیز استقامت گروه های مخالف تسلیحات هسته ای در غرب، زمینۀ لازم را برای بروز موفقیت هایی در زمینۀ خلع سلاح هسته ای در دهۀ ۱۹۸۰ پدید آورد. فروپاشی شوروی (۱۹۸۹ـ۱۹۹۱) با امضای نخستین پیمان استارت (مذاکرات کاهش سلاح های استراتژیک، ۱۹۹۱) مصادف شد که طی آن در مورد کاهش ۳۰ درصد از سیستم های جنگ افزارهای هسته ای استراتژیک توافق حاصل شد. استارت دو۳۰، که در ۱۹۹۳ امضا شد و در ۱۹۹۶ سنای امریکا۳۱ و در سال ۲۰۰۰ دومای روسیه آن را تأیید کرد، متضمن کاهش تعداد قابل توجهی از موشک های بالستیک قاره پیما با بُردِ زیاد بود.
تأثیر تسلیحات هسته ای در جنگ سرد. گسترش و توسعۀ سیستم های جنگ افزارهای هسته ای استراتژیکی نقش مهمی در بروز جنگ سرد داشت. زرادخانه های هسته ای ابرقدرت ها، امنیت آنان را در مقابل دشمن تضمین می کرد، زیرا هر دو طرف احساس می کردند از حملۀ طرف مقابل در امان اند. برای امریکا و شوروی، که سلاح های کشتار جمعی را علیه یکدیگر ذخیره می کردند، اعتماد به یکدیگر دشوار بود. موفقیت کنفرانس های سالت در دهۀ ۱۹۷۰، همراه با تشنج زدایی به کندشدن رقابت تسلیحاتی انجامید. مدافعان تسلیحات هسته ای بر این باورند که آنان طی ۴۵ سال جنگ سرد با ناممکن کردن جنگ میان ابرقدرت ها، صلح را در جهان حفظ کرده اند، زیرا عملاً هیچ یک از طرفین قادر به پیروزی نبوده اند. استدلال مخالفان مبارزات جنگ افزارهای هسته ای این بود که ابرقدرت ها با در اختیار داشتن انبارهای تسلیحات هسته ای گسترده، جنگ سرد را طولانی کرده اند و جهان را به مرز نابودی کشانده اند. تولید و تکثیر تسلیحات هسته ای در دهۀ ۱۹۹۰ ادامه پیدا کرد و تعداد قدرت های هسته ای افزایش یافت.
تفکر سیاسی دربارۀ جنگ هسته ای. درپی فروپاشی شوروی روسیۀ سفید (بلاروس)، اوکراین و قزاقستان۳۲ اعلام کردند طبق موافقت نامۀ مینسک۳۳ (۱۹۹۱)، که کشورهای مستقل مشترک المنافع را به وجود آورد، تسلیحات هسته ای را کنار خواهند گذاشت. در ژوئیۀ ۱۹۹۶ دیوان بین المللی دادگستری۳۴ اعلام کرد که اساساً استفاده از تسلیحات هسته ای مغایر با قوانین مدون جنگ است. اگرچه این دیوان ممنوعیتی قطعی و علنی برای اجرای حکم خود در اختیار نداشت، محدودیت های مهمی در مورد کاربرد یا خطر چنین سلاح هایی وضع کرد. حکم در نظر گرفته شده با آخرین پیشرفت های موجود در تفکر نظامی هماهنگ بود و مشتاقانه در انتظار گروه های مخالف تسلیحات هسته ای و پنج قدرت رسمی هسته ای بود زیرا، جمع کثیری از اعضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد۳۵ در دسامبر ۱۹۹۴ خواستار صدور آن شده بودند.
تروریسم. در مه ۲۰۰۱ شعبۀ منع تروریسم سازمان ملل متحد۳۶ تخمین زد که حدود ۱۳۰ گروه تروریستی، به دلیل دخالت در قاچاق مواد رادیواکتیو، می توانند باعث بروز خطر هسته ای شوند.Robert OppenheimerManhattan ProjectAlamogordoHiroshimaNagasakiAllied PowersPotsdam ProclamationHarry Trumantheory of deterrencedisarmamentCold WarEnewetak Atollenhanced radiation weapon (ERW)intercontinental ballistic missiles (ICBMs)MXTridentantiballistic missile (ABM)Strategic Defense Initiative (SDI)Star Warseastern blocWarsaw PactCuban Missile CrisisCaribbean island of CubaStrategic Arms Limitation Talks (SALT)Strategic Arms Reduction TalksRonald ReaganMikhail GorbachevSTART IIUS SenateKazakhstanMinsk AgreementInternational Court of Justice (ICJ)UN General AssemblyUnited Nations Terrorism Prevention Branch