جنبش تنظیمات

[ویکی فقه] تنظیمات، همان جنبش اصلاحات در حکومت عثمانی، از ۱۲۵۵ تا چند دهه پس از آن را گفته اند.
تنظیمات (جمع تنظیم به معنای «نظم بخشیدن») در ترکی امروزی و در زبانهای غربی به مفهوم «اصلاحات» در عثمانی قرن سیزدهم و نیز در مورد دور ه ای که این اصلاحات در آن صورت گرفته به کار می رود آغاز دوره تنظیمات را از زمان صدور «فرمان تنظیمات خیریه» ــ که «خط همایون گلخانه» («خط» در عثمانی به معنای فرمان) نیز نامیده می شود ــ در ۲۶ شعبان ۱۲۵۵ می دانند. درباره پایان دوره تنظیمات، به اختلاف، این تاریخها را ذکر کرده اند: اعلان مشروطیت اول در ذیحجه ۱۲۹۳ اعلان مشروطیت دوم در جمادی الاخره ۱۳۲۶ مرگ عالی پاشا یکی از سه دولتمرد پیش برنده برنامه تنظیمات در ۱۲۸۸، حدود ۱۲۹۷ و استقرار حاکمیت استبدادی عبدالحمید دوم، داده شدن امتیازات ویژه به مسیحیان قلمرو عثمانی در ۱۲۷۳ و انحلال نخستین مجلس مبعوثان عثمانی به دست سلطان عبدالحمید در صفر ۱۲۹۵.
نظرات درباره تنظیمات
درباره چیستی تنظیمات نظرهای گوناگونی داده شده که از آن جمله است: اصلاحات مبتنی بر برنامه مُلهم از اروپا، ایجاد تغییرات اجباری فرهنگی، تلاش برای شکل اروپایی دادن به دولت عثمانی، اقدام برای جلب رضایت و رفتار دوستانه اروپا نسبت به ترکیه، و جنبشی فرهنگی و اصلاح طلبانه به منظور زمینه سازی برای نزدیک کردن دنیای اسلام و جهان مسیحی به یکدیگر به نظر یتکین موضوع تنظیمات سوق دادن ترکان به شاهراه تمدن نبود، بلکه عبارت بود از تسهیل استثمار عثمانی به دست سرمایه داری اروپا. دولت مقتدر عثمانی در زمان برتری قدرت نظا می اش بر اروپا، نیازی به اصلاحات نظام اداری و نظا می احساس نمی کرد، اما از اواسط قرن دهم که در موضع تدافعی قرار گرفت و فروپاشی قلمرو و نظامات دولتی آن آغاز گردید، ضرورت اصلاحات احساس شد و اقداماتی صورت گرفت که تنظیمات از مهمترین آن ها بود.
دوران های جنبش اصلاحات
جنبش اصلاحات را به دو دوره عمده می توان تقسیم کرد: در دوره اول، اصلاحات بر گرفته از فرهنگ عثمانی بود و اصلاح مؤسسات دولتی را که به منظور احیای اقتدار دولت و خاتمه بخشیدن به آشفتگیها و تشنجها صورت می گرفت، در گرو اجرای قوانین و مراعات سنن عثمانی می دانست ولی در دوره دوم با آشکار شدن برتری روزافزون کشورهای اروپایی و شکستها و عقب نشینیهای پیاپی حکومت عثمانی، الهام گرفتن و گرته برداری از تمدن و نظامات اروپایی ضروری دانسته شد پیمان کارلوویتس ــ که پس از شکست عثمانی از اتریش و هم پیمانانش در ۱۱۱۱/۱۶۹۹، بر آن دولت تحمیل شد ــ تنزل دولت عثمانی را آشکار کرد این پیمان، پیمانهای دیگری چون پیمان پاساروفچه/ پاساروویتس (۱۱۳۱/۱۷۱۸) را به دنبال آورد (پاساروفچه). پس از تن دادن دولت عثمانی به شرایط پیمانهای مذکور بود که عثمانیان ناگزیر از اعتراف به برتری اروپا در زمینه های گوناگون علمی و اقتصادی و اجتماعی و نظا می شدند و برای ادامه هستی، خود را به آنان نیازمند یافتند. از آن پس اصلاحات غرب گرایانه ای صورت گرفت، مانند «دوره لاله» «نظام جدید» در دوره سلطان سلیم سوم (۱۲۰۳ـ۱۲۲۲) اصلاحات دوره محمود دوم (۱۲۲۳ـ۱۲۵۵) و در نهایت تنظیمات.
اصلاحات دوره لاله
...