[ویکی فقه] جمع قرآن. جمع و تالیف قرآن به شکل کنونی، در یک زمان صورت نگرفته،بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه های مختلف انجام شده است.
ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را تعبدا پذیرفت،و به همان ترتیب در هر سوره تلاوت کرد.هر سوره با فرود آمدن «بسم الله الرحمان الرحیم»آغاز می شد و آیات به ترتیب نزول درآن ثبت می گردید، تا موقعی که «بسم الله... » دیگری نازل می شد و سوره دیگری آغاز می گردید.این نظم طبیعی آیات بود. گاهی اتفاق می افتاد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله-با اشاره جبرئیل-دستور می داد تا آیه ای بر خلاف نظم طبیعی در سوره دیگری قرار داده شود، مانند آیه «و اتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون» -که گفته اند از آخرین آیات نازل شده است -پیامبر صلی الله علیه و آله دستور فرمود آن را بین آیات ربا و آیه دین، در سوره بقره آیه ۲۸۱ ثبت کنند. بنابراین ثبت آیات در سوره ها، چه با نظم طبیعی یا نظم دستوری، توقیفی است و با نظارت و دستور خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله انجام گرفته است و باید از آن پیروی نمود.
دیدگاه دانشمندان
درباره نظم و ترتیب سوره ها میان اهل نظر اختلاف است.سید مرتضی علم الهدی و بسیاری از محققین و از معاصرین آیت الله خویی برآنند که قرآن هم چنان که هست، در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله شکل گرفته است. زیرا جماعتی قرآن را در آن عهد حافظ بوده اند و بسیار بعید می نماید که مساله ای با این اهمیت را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رها کرده باشد تا پس از وی نظم و ترتیب داده شود.این نظر قابل قبول نیست،زیرا حافظ یا جامع قرآن بودن در آن عهد،دلیل نمی شود که میان سوره ها ترتیبی وجود داشته است. و اگر کسی هر آن چه از قرآن که تا آن روز نازل شده، حفظ و ضبط کرده باشد، حافظ و جامع قرآن خواهد بود.بنابراین لازمه حفظ همه قرآن ترتیب فعلی آن نیست. اما اهمیت این مساله چندان روشن نیست، زیرا آن چه مهم است تکمیل سوره ها و مستقل بودن هر سوره از سوره دیگر است تا آیه های هر سوره با آیه های سوره های دیگر اشتباه نشود. این مهم در عهد پیامبر صلی الله علیه و آله صورت گرفت. اما ترتیب بین سوره ها تا هنگام پایان یافتن نزول قرآن امکان نداشت، زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا در حال حیات بود هر لحظه احتمال نزول سوره ها و آیه هایی می رفت. بنابراین طبیعی است که پس از یاس از نزول قرآن، که به پایان یافتن حیات پیامبر وابسته بود،سوره های قرآن قابل نظم و ترتیب خواهد بود.بر این اساس، بیشتر محققین و تاریخ نویسان بر آنند که جمع و ترتیب سوره ها پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله برای نخستین بار بر دست حضرت علی امیر مؤمنان علیه السلام سپس زید بن ثابت و دیگر صحابه بزرگوار انجام گرفت. و در مجموع شاید بتوان گفت که عمل جمع قرآن به دست صحابه، پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله از امور مسلم تاریخ است.
نخستین جامع قرآن
حضرت علی علیه السلام نخستین کسی بود که پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله به جمع قرآن مشغول گردید. بر حسب روایات، مدت شش ماه در منزل نشست و این کار را به انجام رساند. ابن ندیم گوید: «اولین مصحفی که گرد آوری شد مصحف علی بود و این مصحف نزد آل جعفر بود». سپس می گوید: «مصحفی را دیدم نزد ابو یعلی حمزه حسنی که با خط علی بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فرزندان حسن بن علی آن را به میراث گرفته بودند» .محمد بن سیرین از عکرمه نقل می کند: «در ابتدای خلافت ابو بکر،علی در خانه نشست و قرآن را جمع آوری کرد». گوید:«از عکرمه پرسیدم: آیا ترتیب و نظم آن مانند دیگر مصاحف بود؟ آیا رعایت ترتیب نزول درآن شده بود؟ گفت:اگر جن و انس گرد آیند و بخواهند مانند علی قرآن را گرد آورند، نخواهند توانست ». ابن سیرین می گوید: «هر چه دنبال کردم تا بر آن مصحف دست یابم، میسورم نگردید» ابن جزی کلبی گوید: «اگر مصحف علی یافت می شد، هر آینه در آن علم فراوان یافت می گردید»
جمع زید بن ثابت
...
ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را تعبدا پذیرفت،و به همان ترتیب در هر سوره تلاوت کرد.هر سوره با فرود آمدن «بسم الله الرحمان الرحیم»آغاز می شد و آیات به ترتیب نزول درآن ثبت می گردید، تا موقعی که «بسم الله... » دیگری نازل می شد و سوره دیگری آغاز می گردید.این نظم طبیعی آیات بود. گاهی اتفاق می افتاد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله-با اشاره جبرئیل-دستور می داد تا آیه ای بر خلاف نظم طبیعی در سوره دیگری قرار داده شود، مانند آیه «و اتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون» -که گفته اند از آخرین آیات نازل شده است -پیامبر صلی الله علیه و آله دستور فرمود آن را بین آیات ربا و آیه دین، در سوره بقره آیه ۲۸۱ ثبت کنند. بنابراین ثبت آیات در سوره ها، چه با نظم طبیعی یا نظم دستوری، توقیفی است و با نظارت و دستور خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله انجام گرفته است و باید از آن پیروی نمود.
دیدگاه دانشمندان
درباره نظم و ترتیب سوره ها میان اهل نظر اختلاف است.سید مرتضی علم الهدی و بسیاری از محققین و از معاصرین آیت الله خویی برآنند که قرآن هم چنان که هست، در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله شکل گرفته است. زیرا جماعتی قرآن را در آن عهد حافظ بوده اند و بسیار بعید می نماید که مساله ای با این اهمیت را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رها کرده باشد تا پس از وی نظم و ترتیب داده شود.این نظر قابل قبول نیست،زیرا حافظ یا جامع قرآن بودن در آن عهد،دلیل نمی شود که میان سوره ها ترتیبی وجود داشته است. و اگر کسی هر آن چه از قرآن که تا آن روز نازل شده، حفظ و ضبط کرده باشد، حافظ و جامع قرآن خواهد بود.بنابراین لازمه حفظ همه قرآن ترتیب فعلی آن نیست. اما اهمیت این مساله چندان روشن نیست، زیرا آن چه مهم است تکمیل سوره ها و مستقل بودن هر سوره از سوره دیگر است تا آیه های هر سوره با آیه های سوره های دیگر اشتباه نشود. این مهم در عهد پیامبر صلی الله علیه و آله صورت گرفت. اما ترتیب بین سوره ها تا هنگام پایان یافتن نزول قرآن امکان نداشت، زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا در حال حیات بود هر لحظه احتمال نزول سوره ها و آیه هایی می رفت. بنابراین طبیعی است که پس از یاس از نزول قرآن، که به پایان یافتن حیات پیامبر وابسته بود،سوره های قرآن قابل نظم و ترتیب خواهد بود.بر این اساس، بیشتر محققین و تاریخ نویسان بر آنند که جمع و ترتیب سوره ها پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله برای نخستین بار بر دست حضرت علی امیر مؤمنان علیه السلام سپس زید بن ثابت و دیگر صحابه بزرگوار انجام گرفت. و در مجموع شاید بتوان گفت که عمل جمع قرآن به دست صحابه، پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله از امور مسلم تاریخ است.
نخستین جامع قرآن
حضرت علی علیه السلام نخستین کسی بود که پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله به جمع قرآن مشغول گردید. بر حسب روایات، مدت شش ماه در منزل نشست و این کار را به انجام رساند. ابن ندیم گوید: «اولین مصحفی که گرد آوری شد مصحف علی بود و این مصحف نزد آل جعفر بود». سپس می گوید: «مصحفی را دیدم نزد ابو یعلی حمزه حسنی که با خط علی بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فرزندان حسن بن علی آن را به میراث گرفته بودند» .محمد بن سیرین از عکرمه نقل می کند: «در ابتدای خلافت ابو بکر،علی در خانه نشست و قرآن را جمع آوری کرد». گوید:«از عکرمه پرسیدم: آیا ترتیب و نظم آن مانند دیگر مصاحف بود؟ آیا رعایت ترتیب نزول درآن شده بود؟ گفت:اگر جن و انس گرد آیند و بخواهند مانند علی قرآن را گرد آورند، نخواهند توانست ». ابن سیرین می گوید: «هر چه دنبال کردم تا بر آن مصحف دست یابم، میسورم نگردید» ابن جزی کلبی گوید: «اگر مصحف علی یافت می شد، هر آینه در آن علم فراوان یافت می گردید»
جمع زید بن ثابت
...
wikifeqh: جمع_قرآن
[ویکی اهل البیت] جمع قرآن. ابن الندیم در الفهرست ص 41 چاپ مصر، در فن سوم از مقاله نخست گوید: در دوران زندگی پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله این افراد قرآن را جمع آوری کرده بودند:
سیوطی در اتقان باب بیستم و جاهای دیگر آن نام عده ای را که در دوران پیامبر خدا، قرآن را جمع نموده اند، به اسناد و طرق گوناگون از مولفین بزرگ نقل کرده است و گفته است.
بخاری از عبدالله بن عمرو بن العاص روایت کرده که گفت: شنیدم پیامبر خدا فرمود: قرآن را از چهار تن فرابگیرید: از عبدالله بن مسعود، و سالم، و معاذ، و ابی بن کعب.
نسائی به سند صحیحی از عبدالله بن عمر روایت کرده که گفت: قرآن را جمع آوری کردم، و هر شب آن را از اول تا به آخر می خواندم، به رسول خدا خبر رسید، به من فرمود: آن را در یک ماه بخوان...
ابن ابی داود بسندی حسن از محمد بن کعب قرظی روایت کرده که گفت: پنج تن از انصار در دوران زندگی پیامبر خدا، قرآن را گردآوری نموده بودند: معاذ بن جبل، عبادة بن الصامت، ابی بن کعب، ابوالدداء، و ابوایوب انصاری.
جز این ها اخبار دیگری در این مورد که قرآن در عهد پیغمبر جمع شده وارد گردیده، و چه زیاد است روایاتی که نمایانگر این هستند که گروهی از صحابه قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است علی بن ابی طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود و زید بن ثابت و ابی بن کعب و دیگران.
اینان از جمله اشخاصی هستند که در زمان زندگی پیغمبر قرآن را جمع کردند و بر آن حضرت خواندند و چند بار از اول تا به آخر در خدمت آن بزرگوار قرائت کردند با این حال چگونه ممکن است قرآن در دوران زندگی آن بزرگوار جمع و مرتب نگردیده باشد.
سیوطی در اتقان باب بیستم و جاهای دیگر آن نام عده ای را که در دوران پیامبر خدا، قرآن را جمع نموده اند، به اسناد و طرق گوناگون از مولفین بزرگ نقل کرده است و گفته است.
بخاری از عبدالله بن عمرو بن العاص روایت کرده که گفت: شنیدم پیامبر خدا فرمود: قرآن را از چهار تن فرابگیرید: از عبدالله بن مسعود، و سالم، و معاذ، و ابی بن کعب.
نسائی به سند صحیحی از عبدالله بن عمر روایت کرده که گفت: قرآن را جمع آوری کردم، و هر شب آن را از اول تا به آخر می خواندم، به رسول خدا خبر رسید، به من فرمود: آن را در یک ماه بخوان...
ابن ابی داود بسندی حسن از محمد بن کعب قرظی روایت کرده که گفت: پنج تن از انصار در دوران زندگی پیامبر خدا، قرآن را گردآوری نموده بودند: معاذ بن جبل، عبادة بن الصامت، ابی بن کعب، ابوالدداء، و ابوایوب انصاری.
جز این ها اخبار دیگری در این مورد که قرآن در عهد پیغمبر جمع شده وارد گردیده، و چه زیاد است روایاتی که نمایانگر این هستند که گروهی از صحابه قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است علی بن ابی طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود و زید بن ثابت و ابی بن کعب و دیگران.
اینان از جمله اشخاصی هستند که در زمان زندگی پیغمبر قرآن را جمع کردند و بر آن حضرت خواندند و چند بار از اول تا به آخر در خدمت آن بزرگوار قرائت کردند با این حال چگونه ممکن است قرآن در دوران زندگی آن بزرگوار جمع و مرتب نگردیده باشد.
wikiahlb: جمع_قرآن
[ویکی فقه] جمع قرآن (علوم قرآن). جمع قرآن به گردآوری و نگارش آیات و سوره های قرآن اطلاق می شود.
جمع در لغت یعنی گردآوردن قطعات پراکنده و افزودن چیزی بر چیزی
مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۴۷۹.
سابقه جمع قرآن را باید در روایات فراوان و متناقضی جست و جو کرد که در این خصوص وارد شده اند. شاید ابن سعد (م. ۲۳۰ ق.) را بتوان از نخستین کسانی دانست که روایات جمع قرآن را در بابی با عنوان «ذکر من جمع القرآن علی عهد رسول اللّه» آورده است.
الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، ج۲، ص۳۵۵.
جمعی از معاصران نیز کتاب هایی مستقل در این باره نگاشته اند؛ مانند: ۱. تاریخ جمع قرآن کریم از سید محمدرضا جلالی نائینی ؛ ۲. جمع القرآن دراسة تحلیلیة لمرویاته از اکرم عبد خلیفه دیلمی؛ ۳. تدوین القرآن از علی کورانی؛ ۴. کاوشی در تاریخ جمع قرآن اثر سید محمد علی ایازی؛ ۵. متی جُمع القرآن از سید محمد شیرازی؛ ۶. الکلمات الحسان فی الحروف السبعة و جمع القرآن نگاشته محمد المطیعی...؛ ۷. کتابة القرآن فی العهد المکی از عبدالرحمن عمر اسبینداری؛ ۸. فصول فی تاریخ القرآن اثر محمود محمدالخیطور. فصل اول این کتاب به مباحث جمع قرآن پرداخته است.۹. الوحی من التنزیل الی التدوین از حمادی المسعودی؛ ۱۰. تدوین القرآن المجید از محمد عزه دروزه؛ ۱۱. پژوهشی در مصحف امام علی علیه السّلام اثر جعفر نکونام.
پایان نامه های تألیف شده در تاریخ جمع قرآن
...
جمع در لغت یعنی گردآوردن قطعات پراکنده و افزودن چیزی بر چیزی
مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۴۷۹.
سابقه جمع قرآن را باید در روایات فراوان و متناقضی جست و جو کرد که در این خصوص وارد شده اند. شاید ابن سعد (م. ۲۳۰ ق.) را بتوان از نخستین کسانی دانست که روایات جمع قرآن را در بابی با عنوان «ذکر من جمع القرآن علی عهد رسول اللّه» آورده است.
الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، ج۲، ص۳۵۵.
جمعی از معاصران نیز کتاب هایی مستقل در این باره نگاشته اند؛ مانند: ۱. تاریخ جمع قرآن کریم از سید محمدرضا جلالی نائینی ؛ ۲. جمع القرآن دراسة تحلیلیة لمرویاته از اکرم عبد خلیفه دیلمی؛ ۳. تدوین القرآن از علی کورانی؛ ۴. کاوشی در تاریخ جمع قرآن اثر سید محمد علی ایازی؛ ۵. متی جُمع القرآن از سید محمد شیرازی؛ ۶. الکلمات الحسان فی الحروف السبعة و جمع القرآن نگاشته محمد المطیعی...؛ ۷. کتابة القرآن فی العهد المکی از عبدالرحمن عمر اسبینداری؛ ۸. فصول فی تاریخ القرآن اثر محمود محمدالخیطور. فصل اول این کتاب به مباحث جمع قرآن پرداخته است.۹. الوحی من التنزیل الی التدوین از حمادی المسعودی؛ ۱۰. تدوین القرآن المجید از محمد عزه دروزه؛ ۱۱. پژوهشی در مصحف امام علی علیه السّلام اثر جعفر نکونام.
پایان نامه های تألیف شده در تاریخ جمع قرآن
...
wikifeqh: جمع_قرآن_(علوم_قرآن)
[ویکی فقه] جمع قرآن (علوم قرآنی). جمع قرآن به معنای از بر کردن قرآن یا گردآوری همه قرآن به ترتیب و در یک مجموعه است.
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنی به چند معنا به کار رفته است:۱. به معنای حفظ و به خاطر سپردن قرآن کریم (جمع حفظی)، و به این دلیل به حافظان قرآن «جماع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نیز می گفته اند؛۲. به معنای نوشتن آیات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛۳. به معنای نوشتن قرآن در یک مجموعه با آیات و سوره های مرتب؛۴. به معنای تدوین و گردآوری یک متن و نص مرتب بر حسب یک قرائت متواتر رایج.
دو نظریه معنای سوم
درباره جمع قرآن به معنای سوم، دو نظریه عمده وجود دارد:
← نظریه اول
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم چهار نفر قرآن را جمع کردند: ابی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، و ابوزید. در نقل دیگری، ابوالدرداء جایگزین ابی بن کعب شده است. در بیان مراد از این سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددی گفته اند. برخی در اصل ادعا تشکیک کرده اند و برخی دلالت آن بر حصر را نپذیرفته، و برخی دیگر در معنای «جمع قرآن» توجیهاتی ذکر کرده اند. برخی از وجوه ذکر شده در باب معنای «جمع قرآن» به این قرار است:۱. جمع بر جمیع وجوه و قرائاتی که نازل شده؛۲. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛۳. شنیدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم ؛۴. متصدی القاء و تعلیم بودن؛۵. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سینه.
عناوین مرتبط
...
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنی به چند معنا به کار رفته است:۱. به معنای حفظ و به خاطر سپردن قرآن کریم (جمع حفظی)، و به این دلیل به حافظان قرآن «جماع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نیز می گفته اند؛۲. به معنای نوشتن آیات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛۳. به معنای نوشتن قرآن در یک مجموعه با آیات و سوره های مرتب؛۴. به معنای تدوین و گردآوری یک متن و نص مرتب بر حسب یک قرائت متواتر رایج.
دو نظریه معنای سوم
درباره جمع قرآن به معنای سوم، دو نظریه عمده وجود دارد:
← نظریه اول
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم چهار نفر قرآن را جمع کردند: ابی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، و ابوزید. در نقل دیگری، ابوالدرداء جایگزین ابی بن کعب شده است. در بیان مراد از این سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددی گفته اند. برخی در اصل ادعا تشکیک کرده اند و برخی دلالت آن بر حصر را نپذیرفته، و برخی دیگر در معنای «جمع قرآن» توجیهاتی ذکر کرده اند. برخی از وجوه ذکر شده در باب معنای «جمع قرآن» به این قرار است:۱. جمع بر جمیع وجوه و قرائاتی که نازل شده؛۲. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛۳. شنیدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم ؛۴. متصدی القاء و تعلیم بودن؛۵. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سینه.
عناوین مرتبط
...
wikifeqh: جمع_قرآن_(علوم_قرآنی)