جلای بیابانی

جلای بیابانی[ ۱] ( انگلیسی: Desert varnish ) یا جلای سنگی پوششی به رنگ نارنجی مایل به زرد تا سیاه است که بر روی سطوح و رخنمون های سنگی در محیط های خشک و بیابانی یافت می شود. جلای بیابانی تقریباً یک میکرومتر ضخامت دارد و لایه بندی در مقیاس نانومتر را نشان می دهد.
جلای بیابانی فقط روی سطوح سنگی پایدار که دیگر در معرض بارندگی های مکرر، شکستگی یا ساییدگی باد نیستند، تشکیل می شود. جلای بیابانی اساساً از ذرات رس همراه با اکسیدهای آهن و منگنز تشکیل شده است. همچنین تعداد زیادی از عناصر کمیاب و تقریباً همیشه مقداری ماده آلی در آن وجود دارد. رنگ جلا از سایه های قهوه ای تا سیاه متفاوت است.
یکی از ویژگی های مهم جلای بیابانی سیاه این است که به شکل غیرعادی غلظت منگنز بالایی دارد. منگنز در پوسته زمین نسبتاً کمیاب است و تنها ۰٫۱۲ درصد وزن آن را تشکیل می دهد. اما منگنز در جلاهای بیابانی سیاه ۵۰ تا ۶۰ برابر بیشتر است. یک احتمال برای توضیح مکانیسم تشکیل جلای بیابانی این است که توسط میکروب های اکسیدکننده منگنز ( آمیزه پروردگی ) ایجاد می شود که در محیط های فقیر از نظر مواد مغذی آلی رایج هستند. پی اچ میکرو محیطی بالاتر از ۷٫۵ برای میکروب های غلیظ کننده منگنز نامناسب است. در چنین شرایطی جلاهای نارنجی ایجاد می شود که از نظر منگنز ( Mn ) فقیر اما غنی از آهن ( Fe ) هستند. یک فرضیه جایگزین برای توضیح نوسانات غلظت منگنز / آهن، جلاهای غنی از منگنز و آهن را به ترتیب مربوط به اقلیم های مرطوب و خشک می داند.