جامع تمثیل

[ویکی فقه] جامع تمثیل یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای عنوان یا وصف کلی مشترک میان اصل و فرع در تمثیل است.
همان گونه که قیاس دارای حد اصغر، حد اکبر و حد وسط است، تمثیل نیز اصل، فرع، جامع و حکم دارد که آنها را «ارکان یا اجزای تمثیل» می نامند. «جامع» در تمثیل (یا همان قیاس فقهی) عنوان یا وصفی کلی است که هر دو اصل و فرع در آن اشتراک دارند و رابط بین دو موضوع است. در مثال «خمر حرام است چون مسکر است؛ پس شراب خرما هم حرام است، چون در سکر (مست کنندگی) شبیه خمر است»، خمر «اصل» (همان موضوع اصلی که حکم در باره آن بالاصاله ثابت است)، شراب خرما «فرع» (موضوع دیگر شبیه اصل در اسکار که به سبب همین شباهت در حکم یعنی حرمت به اصل ملحق شده است)، مسکر بودن «جامع» (عنوانی کلی که هر دو موضوع در آن اشتراک دارند) و حرمت «حکم» (نتیجه تمثیل یا همان حکم جدیدی است که برای فرع صادر می شود) واقع شده است. جامع در تمثیل به منزله حد وسط در قیاس منطقی و عامل ربط میان ارکان دیگر است؛ به دیگر بیان، وصف مشترک میان اصل و فرع است که علت برای سرایت حکم اصل به فرع می شود. فقها به جامع، «وصف» و «علت» نیز اطلاق می کنند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۱۴.
...