جاجرم

جاجرم (ولایت). جاجَرم، یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان بزرگ، که شهر جاجرم، مرکز آن بوده و بخاطر قرار گرفتن در مسیر جاده نیشابور به جرجان، دارای موقعیت ارتباطی خوبی بوده است. از این ولایت عالمان و بزرگان نامداری برخاسته اند. ولایت جاجرم را در جغرافیای امروز به شهرستان جاجرم در استان خراسان شمالی ایران و حدی از نواحی پیرامون آن، مطابقت داده اند.
جاجرم، یکی از ولایت های دوازده گانه ربع نیشابور خراسان[ ۱] [ ۲] ؛ جاجرم، چنان که یاقوت حموی نوشته، سرزمینی است که در ناحیه میان نیشابور و جوین و جرجان قرار گرفته[ ۳] و از یک سو، به جوین و از سوی دیگر به جرجان می رسیده است. [ ۱] یاقوت حموی، این ولایت را دارای روستاهای بسیار، معرفی می کند و می نویسد بعضی از روستاها که بر روی کوه قرار دارند بر آزادوار، قصبه ( شهر مرکزی ) جوین، مشرف هستند. [ ۳]
ولایت جاجرم، دارای شهری به همین نام است[ ۴] که در مسیر راه جرجان قرار گرفته[ ۵] ؛ یاقوت حموی آن را با تعبیر «شهر زیبا» یاد می نماید[ ۳] و محمد مقدسی، شهر جاجرم را شهری بزرگ با بارو و مسجد جامعی زیبا توصیف کرده است. [ ۶] شهر قدیمی جاجرم، در مسیر جاده کهن فلات مرکزی ایران - خراسان قرار گرفته که ظاهراً از شاخه های جاده ابریشم به شمار می آمد و چنان که در فرهنگ انجمن آرای ناصری آمده است ظاهراً نام نخستین آن، «جای گرم» بوده است. [ ۷]
ولایت جاجرم، در کتاب تاریخ نیشابور الحاکم، ولایتی با روستاهای آبادان و بزرگان نامدار معرفی شده[ ۱] که گروهی از عالمان و دانشمندان در رشته های مختلف علمی به این ولایت منسوبند. در معجم البلدان، از ابوالقاسم عبدالعزیز بن عمر بن محمد جاجرمی ( محدث؛ متوفی ۴۴۰ هجری ) ، ابراهیم بن محمد بن احمد بن اسماعیل بن ابواسحاق جاجرمی ( فقیه و ساکن نیشابور ) در شمار نامداران این ولایت یاد کرده است. [ ۳]
↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ابوعبدالله حاکم نیشابوری ( ۱۳۷۵ ) ، تاریخ نیشابور، ترجمهٔ محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ص.   ص ۲۱۷ ↑ ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی ( ۱۳۶۱ ) ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمهٔ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ص.   ج۲، ص۴۶۵ ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت حموی ( ۱۹۷۷ ) ، معجم البلدان، بیروت: دارصادر، ص.   ج۲، ص۹۲ ↑ ابوعبدالله حاکم نیشابوری ( ۱۳۷۵ ) ، تاریخ نیشابور، ترجمهٔ محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ص.   ص ۲۸۹ ↑ حدود العالم من المشرق الی المغرب، ترجمهٔ تحقیق یوسف الهادی، قاهره: دارالثقافیه، ۱۹۹۹، ص.   ص۱۱۵ ↑ ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی ( ۱۳۶۱ ) ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمهٔ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ص.   ج۲، ص۴۶۶ ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت ( بی تا ) ، فرهنگ انجمن آرای ناصری، چاپ افست از روی چاپ سنگی تهران ۱۲۸۸هـ، ص.   ص۲۹۰ تاریخ وارد شده در | سال= را بررسی کنید ( کمک )

جاجَرْم
قلعه سفید، جاجَرْم
شهرستانی در استان خراسان شمالی مشتمل بر بخش مرکزی و بخش های جلگۀ شوقان و جلگۀ سنخواست با مرکزیت اداری شهر گَرمِۀ جاجَرم. از شمال به شهرستان مانه و سَمَلقان، از شرق به شهرستان های بجنورد و اسفراین و سبزوار، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان شاهرود (استان سمنان) و از غرب به استان گلستان محدود است. نواحی جنوبی آن را تپه ماهورهایی پست فراگرفته که رو به شمال بر ارتفاع آن ها افزوده می شود و در شمالی ترین نقطه به کوه هایی منتهی می گردد که ارتفاع آن ها به ۲,۸۱۹ متر (کوه کورخود) می رسد. رودخانۀ فصلی کال شور جاجَرم عمده ترین رود آن محسوب می شود. اقلیم آن معتدل مایل به گرم و جمعیت آن ۵۸,۴۸۳ نفر است (۱۳۸۵). شهرها و آبادی های مهم آن عبارت اند از گرمۀ جاجرم، شوقان، سنخواست، ایور، رباط قره بیل، طبر، دربند، و چمن بید. راه میامی به بجنورد؛ راه آهن جاجرم به بجنورد، آشخانه، و اسفراین؛ و نیز راه بجنورد به گرگان، راه های ارتباطی این شهرستان را تشکیل می دهند.