تیپ

تیپ ( فارسی دری: لواء[ ۱] [ منبع  بهتری  نیاز  است] ) در علوم نظامی یگانی راهکنشی معمولاً کوچک تر از لشکر که گروه ها یا گردان ها و یگان های کوچک تر برای رفع نیاز به آن اعزام می شوند. [ ۲] [ ۳]
هر تیپ معمولاً از ۴٬۰۰۰ تا ۶٬۰۰۰ سرباز تشکیل شده است. معمولاً ۲ هنگ با هم یک تیپ و ۳ تیپ با هم یک لشکر تشکیل می دهند. فرمانده یک تیپ معمولاً درجهٔ سرتیپی دارد.
تیپ همچون یگان رزمی نخستین بار در سپاه هخامنشیان ( ۵۵۰ — ۳۳۰ تا میلاد ) پدید آمده که بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می شده و «بیوره» ( پارسی باستان: - baivara* ) نامیده می شده و آن را «بیوربد» ( پارسی باستان: - baivarapati* ) فرماندهی می کرد. هر بیوره از ۱۰ هزاره ( پارسی باستان: - hazāra* ) تشکیل می شد و ۱۰ هزار سرباز را در بر می گرفت. [ ۴]
بیوره در سپاه اشکانیان ( ۲۵۰ تا میلاد – ۲۲۴ میلادی ) ، که سازمان رده بندی دهدهی سپاه هخامنشیان را به کار گرفته بود، [ ۵] «گُند» ( پارتی: gund «لشکر؛ گروه، دسته» > احتمالاً از ایرانی باستان: - vr̥nda* «سپاه؛ گُند»[ ۶] ) نام گرفته و فرمانده آن «گُندسالار» ( پارتی: gund - sālār ) خوانده می شد. [ ۷]
در سپاه ساسانیان ( ۲۲۴ – ۶۵۱ میلادی ) نیز همین رده بندی و نامگذاری به کار می رفته، ولی هر گُند از چند درفش ( پارسی میانه: «drafš» ) تشکیل می شد، که هر کدامی هزار سرباز را در بر می گرفت. [ ۸] فرمانده گُند در سپاه ساسانیان نیز گُندسالار ( پارسی میانه: gund - sālār ) نامیده می شد. [ ۹]
در پی شکست شاهنشاهی ساسانیان از مسلمانان و گسترش اسلام در ایران زمین، عرب ها برخی از اصطلاحات نظامی ایرانی را وام گرفتند. چنانچه، «عسکر» از laškar، «جند» از gund و «فیج» از payg ( پیاده ) در پارسی میانه وام گرفته شده اند. [ ۱۰] اصطلاح «گُند» از زبان های ایرانی میانه ( پهلوی و پارسی میانه ) در زبان های ارمنی ( «gund» ) ، گرجی ( «gund - i» ) ، مندایی ( «gundā» ) ، سوریانی ( «guddā» < «gdd - » ) ، عبری ( «g’ḏud» ) نیز وام گرفته شده است. [ ۱۱] این اصطلاح همچنین از زبان فارسی دری به زبان ترکی وام گرفته شده و اصطلاح فارسی – ترکی «جنباشی» را تشکیل داده، که در زمان حکومت غزنویان و سلجوقیان فرمانده لشکری از چند هزار سرباز را می نامیدند. در سده های میانه فرمانده ۵ هزار سرباز را «پنج هزاری» نیز می گفتند.

واحدی نظامی در تشکیلات ارتش، از عهد افشاریه. بزرگ تر از فوج (سپاهی ۱۰۰۰نفری) و کوچک تر از لشکر یا تومان (سپاه ۱۰هزار نفری) است. در دورۀ شاه عباس اول صفوی چون اجرای وظایف امیرتومان دشوار شده بود، لذا از آن صرف نظر شد. نادرشاه افشار، با توجه به این مشکلات، واحد تیپ را به وجود آورد که از سه تا شش فوج متجانس تشکیل می شد. فرماندهی تیپ معمولاً به عهدۀ یکی از سرداران برجسته و مورد اعتماد نادر بود. عنوان سرتیپ نیز از همین دوره رواج یافت و به صاحب منصب تیپ اطلاق می شد. در برخی منابع، ترتیب دیگری برای تیپ در نظر گرفته اند.