تکله مکان

بیابان تَکله مکان ( چینی: 塔克拉玛干沙漠; پینیین: Tǎkèlāmǎgān Shāmò; اویغور: ته کلیماکان قۇملۇقی، خط لاتین اویغور: Täklimakan qumluqi ) بزرگ ترین بیابان کشور چین و هیجدهمین بیابان بزرگ جهان و دومین صحرای روان جهان است. بیش از ۸۰٪ آن شامل تپه های شنی روان است.
دو شاخه اصلی جاده ابریشم از کناره شمالی و کناره جنوبی تکله مکان می گذشت. نام تکله مکان را دگرگون شده واژه «تَرک مکان» به معنی مکان متروکه دانسته اند. [ ۱]
این بیابان در غرب چین، در استان سین کیانگ و در حوضه آبریز تاریم و غرب بیابان گبی واقع شده است. مساحت تکله مکان ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع، درازای آن هزار کیلومتر و پهنای آن ۴۰۰ کیلومتر است. بیابان تکله مکان با مساحت ۴۶۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع در ایالت سین کیانگ چین ( شمال غربی این کشور ) واقع شده است. صحرای تکله مکان در مرکز یک حوزهٔ جنوبی منطقهٔ سین کیانگ قرار دارد.
هسته اصلی تکله مکان را تپه های شن های روان تشکیل می دهند که رشته هایی از واحه ها در پیرامون آن قرار گرفته اند. در مرکز صحرا حدود ۶۰ روز در سال باد با درجهٔ بیشتر از ۱۰ درجه می ورزد. [ ۲]
شهرهای اصلی واحه ای تلکه مکان که از آب های کوه های پیرامون این بیابان آبیاری می شوند عبارتند از: کاشغر، ختن، یارکند، نیا در جنوب، کوچه و تورفان در شمال، و لولان و دونهوآنگ در شرق.
پیشینه تاریخی و جزئیات جغرافیایی تکله مکان توسط کاشفان نامداری چون سون هدین ( ۱۹۵۲–۱۸۶۵ ) و اورل اشتاین ( ۱۹۴۳–۱۸۶۲ ) تشریح شد. کاوش ها نشان می دهد که در زمان های قدیم در مکان هایی چون دندان اویلیق، نیا، اندره و لولان شهرهایی پررونق وجود داشته که زیر نفود فرهنگی ایران، هند، تخارها، یونانی ها و چینی ها بوده اند. [ ۱]
پادشاهی ختن در کناره این بیابان از پادشاهی های قوم ایرانی تبار سکاها بود. در مکان های باستانی تکله مکان، نظیر مزارداغ دست نوشته های باستانی سکایی و سغدی یافت شده است.
در هزاران سال گذشته صحرای تکله مکان مانع مواصلات جنوب و شمال و مبادلات شرق و غرب بوده است؛ بسیاری از تاجران، کاروان ها و ماجراجویان قصد داشتند در این صحرا راهی بگشایند اما تاکنون موفق نشده اند. در دهه ۹۰ قرن گذشتهٔ میلادی ادارات مربوطهٔ چین برای استخراج منابع فراوان نفت و گاز ذخیره شده در مرکز این صحرا وجوه عظیمی برای ساخت یک جادهٔ صحرایی اختصاص دادند. سال ۱۹۹۵ میلادی جادهٔ صحرایی ساخته شد. [ ۲]