تونک

تونک ( Tonk ) شهری است در ایالت راجستان هند. این شهر در ۹۵ کیلومتری جایپور، مرکز راجستان و در نزدیکی کرانه راست رود باناس واقع شده است. شهر تونک مرکز شهرستان تونک است.
تونک از سال ۱۸۱۷ تا ۱۹۴۷ پایتخت یک شاهزاده نشین در دوران هند بریتانیا بود.
جمعیت شهر تونک ۱۳۵ هزار نفر و میزان باسوادی در آن ۵۳ درصد است. آرامگاه معروف سید جلال الدین حیدر در تونک قرار دارد.
شهر تونک راجستان از شهرهای قدیمی و دارای حکومت اسلامی بود که نوّاب آن زمان آن را اداره می کردند. خانواده های بسیاری که پس از سال ۱۸۵۷ م. از دهلی و لکنهو آواره شدند به این شهر روی آوردند. در میان دانشوران و سخنوران بسیاری وجود داشت.
این شهر تحت سرپرستی نوّاب محمد امیر خان کانون علم و حکمت گردید و کتابخانه های فرهنگی و مدارس علمیّه و مکتبهای فکری در آن بر پا شد. بازار تصانیف و تألیفات این شهر بر اثر حرکت فرهنگی که در آن به وجود آمد رونق گرفت و سبب شد تا حالت مرکزیّت پیدا کرده و تألیفات و کتابهای زیادی از شهرهای سمرقند و بخارا و بلخ، و نیز از ایران و افغانستان و مصر و ممالک و شهرهای معروف دیگر در آن جمع شود.
در سال ۱۸۶۴ م. مولوی محمد علی خان سومین حاکم تونک بر مسند حکومت نشست و مؤسسه تحقیقاتی عربی و فارسی راجستان هند را بنا نهاد.
محمد علی خان در حفظ میراث های فرهنگی، نمایندگان فرهنگی بسیاری را جهت جمع آوری کتب معروف بسیج نمود. در دادن انعامات به سخندانان و دانشورانی که شعر می سرودند یا تألیفی می کردند، دریغی نداشت.
بعد از درگذشت محمد علی خان، وارثان او این مؤسسه را به بخش دولتی، به منظور حفظ منابع فرهنگی آن، انتقال دادند. از طرف دولت نیز شخصی به نام صاحب زاده شوکت علی خان که از خانوادهٔ عالی نوّاب می باشد مأموریت یافت که بر فعالیت های این مؤسسه نظارت کند.
شوکت علی خان در راه احیای زبان های عربی و فارسی فعالیت های بسیار نمود و چندی بعد مدیر این مؤسسه در ایالت راجستان گردید. پس از انتصاب به این مقام به دستور او تمامی کتابها و نسخه های خطی راجستان برای سهولت کار پژوهندگان در این مؤسسه جمع آوری گردید. جمع آوری نسخ خطی و غیرخطی زبان های عربی و فارسی از کتابخانه های مختلف راجستان و انتقال آنها به کتابخانهٔ تونک از مؤثرترین و مهم ترین کارهای این مدیر بود.