تنگری ( ترکی باستان: 𐰚𐰇𐰚: 𐱅𐰭𐰼𐰃؛ ترکی استانبولی: Tanrı؛ اویغوری: ته ڭری ) یا تانری[ ۱] یکی از نام های خدای مردمان اولیه
تُرک و مردمان
مغول بوده است. عبادت تنگری را
تنگریسم گویند. شخصیت های اصلی این دین، پدر آسمانی ( Tengri/Tenger Etseg ) و مادر زمینی ( Eje/Gazar Eej ) است. در خصوص این واژه در
لغت نامه دهخدا چنین توضیح داده شده: در زبان تُرکی نام حق تعالی است، نام خدای تعالی نزد تُرکان دور، و تُرکان نزدیک تانری گویند. [ ۱]
شکل تُرکی تنگری ( Tengri ) ، در
کتیبه های اورخون قرن هشتم به شکل
ترکی باستان به صورت 𐱅𐰭𐰼𐰃 ثبت شده است. در ترکی امروزی، کلمه مشتق شده "Tanrı" ( تانری ) به عنوان کلمه عمومی «خدا» یا به عنوان
خدای ابراهیمی استفاده می شود و امروزه توسط مردم
ترکیه برای اشاره به خدا کاربرد دارد. [ ۲] تنگری خدای ملی
گوک تُرک ها بوده که به عنوان «خدای تُرک ها» ( Türük Tängrisi ) توصیف شده است. [ ۳] خان های گوک تُرک قدرت خود را بر اساس دستورهای تنگری بنا نمودند. [ ۴]
تذکرة الأولیاء، ذکر
بایزید بسطامی رحمة الله علیه:
"ترکمانی ام هفتاد ساله، موی در گبری سفید کرده. از بیابان اکنون برمی آیم و تنگری تنگری می گویم. الله الله گفتن اکنون می آموزم، زنار اکنون می برم، قدم در دایره اسلام اکنون می زنم، زبان به شهادت اکنون می گردانم کار توب به علت نیست "
