تنش غیرزیستی

تنش غیرزیستی یا استرس غیرزیستی ( به انگلیسی: Abiotic stress ) تأثیر منفی عوامل غیرزنده بر جانداران زنده در یک محیط خاص است. [ ۱] متغیر غیرزنده باید محیط را فراتر از دامنه تغییرهای طبیعی خود تحت تأثیر قرار دهد تا به طور چشمگیری بر کارکرد جمعیت یا فیزیولوژی فردی جاندار تأثیر منفی بگذارد. [ ۲]
اساسی ترین عوامل تنش زا عبارتند از:
• بادهای شدید[ ۳]
• دمای شدید[ ۳]
• خشکسالی[ ۳]
• سیل[ ۳] [ ۴] [ ۵]
• دیگر بلاهای طبیعی مانند گردبادها و آتش سوزی های جنگلی. [ ۳]
• سرما[ ۳]
• گرما[ ۳]
• کمبود مواد مغذی[ ۶]
عوامل تنش زا کمتر شناخته شده معمولاً در مقیاس کوچک تر رخ می دهند. آنها عبارتند از: شرایط ادافیک ضعیف مانند محتوای سنگ و سطح pH، تشعشع بالا، تراکم، آلودگی، و دیگر شرایط بسیار خاص مانند آبرسانی سریع در طول جوانه زنی بذر. [ ۳]
برای جانوران، تنش زاترین عوامل تنش زای غیرزنده گرما است. این به این دلیل است که بسیاری از گونه ها توانایی تنظیم دمای داخلی بدن خود را ندارند. حتی در گونه هایی که توانایی تنظیم دمای خود را دارند، همیشه یک سیستم کاملاً دقیق نیست. دما میزان متابولیسم، ضربان قلب و دیگر عوامل بسیار مهم را در بدن جانوران تعیین می کند، بنابراین یک تغییر شدید دما می تواند به راحتی بدن جانور را ناراحت کند. جانوران می توانند به گرمای شدید واکنش نشان دهند، به عنوان مثال، از طریق سازگاری با گرما طبیعی یا با نقب زدن در زمین برای یافتن فضای خنک تر. [ ۷]
همچنین می توان در جانوران دید که تنوع ژنتیکی بالا در ایجاد تاب آوری در برابر عوامل تنش زای غیرزیستی بسیار سودمند است. هنگامی که یک گونه در معرض خطرهای انتخاب طبیعی قرار می گیرد، این به عنوان نوعی اتاق انبار عمل می کند. انواع حشرات گال زا از تخصصی ترین و متنوع ترین گیاه خواران روی کره زمین هستند و محافظت گسترده آنها در برابر عوامل تنش زای غیرزیستی به حشره کمک کرده است تا این جایگاه پرافتخار را به دست آورد. [ ۸]
تنوع زیستی با چیزهای زیادی تعیین می شود و یکی از آنها تنش غیرزیستی است. اگر محیطی به شدت تنش زا باشد، تنوع زیستی کم است. اگر تنش غیرزیستی در یک منطقه حضور قوی نداشته باشد، تنوع زیستی بسیار بالاتر خواهد بود. [ ۹]