[ویکی فقه] تقابل در قضایا، یکی از اصطلاحات علم منطق و به معنای اختلاف دو قضیه در سلب و ایجاب، با وحدت موضوع و محمول است.
تقابل عبارت است از امتناع اجتماع دو امر در یک موضوع، یا امتناع صدق دو قضیّه با هم. بنابراین تقابل بر دو گونه است: یکی تقابل در مفردات، و دیگر تقابل در قضایا.تقابل دو قضیّه عبارت است از اختلاف آن دو در سلب و ایجاب، با وحدت موضوع و محمول و وحدت لواحق آنها (از شرط و اضافه و جزء و کلّ و قوّه و فعل و زمان و مکان). دو قضیه دارای این نسبت را «متقابلان» می نامند. بنابراین دو قضیه متقابل، دو قضیّه ای است که موضوع و محمول شان یکی باشد و تنها کیف (سلب و ایجاب) در آنها مختلف باشد. مانند: (هر قارچی سمّی است- هیچ قارچی سمّی نیست). پس هرگاه کیف قضیّه ای را تغییر دهیم بدون تغییر موضوع و محمول، قضیّه ای که به دست می آید، متقابل قضیه نخستین است.
اقسام تقابل قضایا
تقابل در قضایا بر سه قسم است: ۱. تناقض ۲. تضادّ ۳. داخل در تحت تضادّ بودن.اگر دو قضیه متقابل در کمّ و کیف اختلاف داشته باشند، آن دو را «متناقضان» و نسبت بین آن دو را تناقض می نامند، ولی اگر فقط در کیف اختلاف داشته باشند، در صورتی که هر دو کلیه باشند آنها را «متضادان» و نسبت بین آن دو را «تضاد» می نامند و اگر هر دو جزئیه باشند، آنها را «داخلان تحت تضاد» و نسبت بین آنها را «دخول تحت تضاد» می گویند.قضیّه از لحاظ کمّ و کیف بر چهار قسم است (محصورات اربع). حال باید دید اگر موضوع و محمول یک قضیّه را به صورت محصورات اربع درآوریم، چه نسبتی بین آنها برقرار خواهد بود؟ • اگر دو قضیّه هم در کیف مختلف باشند و هم در کمّ متناقض اند، مانند: (هر فلزّی اکسیده می شود- بعضی فلزّها اکسیده نمی شوند و هیچ پرنده ای حلال گوشت نیست- بعضی پرندگان حلال گوشت اند).• اگر دو قضیّه در کمّ متفق باشند، و تنها در کیف اختلاف داشته باشند، در این صورت متضاد هستند یا داخل در تحت تضادّ.متضاد مانند: (هر فلزّی اکسیده می شود- هیچ فلزی هر گوسفندی علفخوار است- هیچ گوسفندی علفخوار نیست). داخل در تحت تضادّ مانند: (بعضی فلزات اکسیده می شوند- بعضی فلزات اکسیده نمی شوند و بعضی حیوانات علفخوارند- بعضی حیوانات علفخوار نیستند). • اگر دو قضیّه در کیف متفق باشند، و در کمّ مختلف متداخل اند، مانند: (هر چوبی قابل احتراق است- بعضی چوبها قابل احتراق اند و هیچ آهنی عایق نیست- بعضی آهن ها عایق نیستند). بین دو قضیّه متداخل تقابلی نیست چون اختلاف در کیف ندارند.
← تضاد
۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۹۷.
...
تقابل عبارت است از امتناع اجتماع دو امر در یک موضوع، یا امتناع صدق دو قضیّه با هم. بنابراین تقابل بر دو گونه است: یکی تقابل در مفردات، و دیگر تقابل در قضایا.تقابل دو قضیّه عبارت است از اختلاف آن دو در سلب و ایجاب، با وحدت موضوع و محمول و وحدت لواحق آنها (از شرط و اضافه و جزء و کلّ و قوّه و فعل و زمان و مکان). دو قضیه دارای این نسبت را «متقابلان» می نامند. بنابراین دو قضیه متقابل، دو قضیّه ای است که موضوع و محمول شان یکی باشد و تنها کیف (سلب و ایجاب) در آنها مختلف باشد. مانند: (هر قارچی سمّی است- هیچ قارچی سمّی نیست). پس هرگاه کیف قضیّه ای را تغییر دهیم بدون تغییر موضوع و محمول، قضیّه ای که به دست می آید، متقابل قضیه نخستین است.
اقسام تقابل قضایا
تقابل در قضایا بر سه قسم است: ۱. تناقض ۲. تضادّ ۳. داخل در تحت تضادّ بودن.اگر دو قضیه متقابل در کمّ و کیف اختلاف داشته باشند، آن دو را «متناقضان» و نسبت بین آن دو را تناقض می نامند، ولی اگر فقط در کیف اختلاف داشته باشند، در صورتی که هر دو کلیه باشند آنها را «متضادان» و نسبت بین آن دو را «تضاد» می نامند و اگر هر دو جزئیه باشند، آنها را «داخلان تحت تضاد» و نسبت بین آنها را «دخول تحت تضاد» می گویند.قضیّه از لحاظ کمّ و کیف بر چهار قسم است (محصورات اربع). حال باید دید اگر موضوع و محمول یک قضیّه را به صورت محصورات اربع درآوریم، چه نسبتی بین آنها برقرار خواهد بود؟ • اگر دو قضیّه هم در کیف مختلف باشند و هم در کمّ متناقض اند، مانند: (هر فلزّی اکسیده می شود- بعضی فلزّها اکسیده نمی شوند و هیچ پرنده ای حلال گوشت نیست- بعضی پرندگان حلال گوشت اند).• اگر دو قضیّه در کمّ متفق باشند، و تنها در کیف اختلاف داشته باشند، در این صورت متضاد هستند یا داخل در تحت تضادّ.متضاد مانند: (هر فلزّی اکسیده می شود- هیچ فلزی هر گوسفندی علفخوار است- هیچ گوسفندی علفخوار نیست). داخل در تحت تضادّ مانند: (بعضی فلزات اکسیده می شوند- بعضی فلزات اکسیده نمی شوند و بعضی حیوانات علفخوارند- بعضی حیوانات علفخوار نیستند). • اگر دو قضیّه در کیف متفق باشند، و در کمّ مختلف متداخل اند، مانند: (هر چوبی قابل احتراق است- بعضی چوبها قابل احتراق اند و هیچ آهنی عایق نیست- بعضی آهن ها عایق نیستند). بین دو قضیّه متداخل تقابلی نیست چون اختلاف در کیف ندارند.
← تضاد
۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۹۷.
...
wikifeqh: تقابل_در_قضایا