تفسیر محیط اعظم

[ویکی فقه] تفسیر محیط اعظم (کتاب). استاد حسن زاده آملی گوید: «از جمله آثار بسیار بسیار گرانقدر آن عالم بزرگ (سید حیدر آملی)، تفسیر عظیم الشان ایشان است، موسوم به تفسیر «المحیط الاعظم و البحر الخضم» که الحمد لله به همت دانشمند محترم آقای سید محسن موسوی تبریزی چهار جلد آن احیاء و منتشر گردیده است.ما بسیار متاثر بودیم از اینکه این تفسیر در دست ارباب دانش و بینش نبود و الحمد لله قسمتی از این تفسیر، در کتابخانه مرحوم آیة الله مرعشی (رض) موجود است.بسیاری از آثار ارزشمند بوده که الان در کتابخانه های کشورهای بیگانه موجود است و آنها میراث فرهنگی ما را به غارت برده اند.جناب استاد علامه شعرانی یک روز در درس فرمودند:«ظلمی که این پدر و پسر (رضا شاه و محمدرضا شاه) به فرهنگ این کشور کردند مغول نکرده بود.»این یک واقعیت است که مردم را به زخارف دنیوی سرگرم کردند و ذخائر علمی و دینی را بردند و ما الان باید برای تراث علمی و کتابهای خودمان دست پیش این و آن دراز کنیم و به بیگانگان و کفار التماس کنیم.»
این تفسیر بزرگ با نامهای گوناگونی در آثار سید حیدر آمده است که در مجموع چهار نام است:۱-المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تاویل کتاب الله العزیز المحکم.این نام را مؤلف پس از پایان مقدمات هفتگانه و شروع به تفسیر فاتحه آورده است و ظاهرا نام کامل و اسم با مسمای این تفسیر همین نام است و به همین خاطر محقق فرزانه سید محسن موسوی تبریزی همین عنوان را برای این تفسیر انتخاب نموده است.۲-المحیط الاعظم فی البحر الخضم این نام در صفحه اول نسخه تفسیر بعد از کلمه و سمیته آمده است و لکن از آنجا که این جمله به طور خاص به خط مؤلف نیست، نمی تواند مورد اعتماد باشد.۳-المحیط الاعظم فی تفسیر القرآن الکریم.این نام را بیشتر دیگران و بصورت عمومی بر این تفسیر نهاده اند.۴-المحیط الاعظم و الطور الاثم فی تاویل کتاب الله العزیز المحکم.این عنوان را مؤلف در مقدمات کتاب نص النصوص ص۱۲ آورده است.منابع متعددی از این تفسیر یاد نموده و آنرا به سید حیدر آملی نسبت داده اند و از همه مهمتر خود مولف است که در آثار گوناگونش که بعد از تفسیر تالیف نموده از این اثر نام برده و بدان ارجاع داده است.در نص النصوص و جامع الاسرار چندین بار از این تفسیر یاد کرده است.«مرحوم آیت الله نجفی مرعشی رحمة الله علیه در برگ آخر نسخه کتابخانه اش نوشته: این کتاب تفسیر المحیط الاعظم به خط سید حیدر آملی میباشد.مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه گوید: محیط اعظم و بحر خضم در تاویل کتاب الله عزیز محکم چنانکه در اول نسخه به همین عنوان موسوم گردیده تالیف سید رکن الدین حیدر بن علی حسینی آملی است. هانری کربن در مقدمه جامع الاسرار گوید: در نجف آقای عثمان یحیی به اشاره شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتابخانه غروی به نسخه ای از تفسیر بزرگ عرفانی قرآن سید حیدر آملی به خط مؤلف دست یافت که خود اثر مهمی در تفسیر عرفانی و تاویل شیعی صوفیانه است.»
انگیزه تالیف
سید حیدر انگیزه تالیف تفسیر را چنین بیان می کند: «پس از تالیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد میرسد حق تعالی مرا به تاویل قرآن کریم امر و فرمان داد و من بعد از آن تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آنرا به محیط اعظم و طور اثم در تاویل کتاب الله عزیز محکم نامیدم. و همچنین این تفسیر در نهایت حسن و کمال تدوین شد و در غایت فصاحت و بلاغت به توفیق ربانی ظهور کرد بطوریکه قبل از من احدی همچون من کتابی مانند این ننگاشته است.»
ساختار تفسیر
«ساختار این تفسیر به وزان تاویل شیخ نجم الدین رازی معروف به دایه است زیرا او تاویلاتش را بر شش جلد بزرگ مرتب نمود و ما نیز خواستم مانند او تاویلی از همه جهات داشته باشیم.»«او در نگارش تفسیر در ابتداء بر شیوه مفسران به گونه ظاهری آیات را تفسیر میکند و آنگاه روایات را بر اساس منابع فریقین می آورد و سپس به تاویل آیات می پردازد.در نقل مطالب و حقایق به تفسیر مجمع البیان،کشاف، تاویلات ملا عبد الرزاق کاشانی معروف به تفسیر ابن عربی و بحر الحقایق ن جم الدین دایه تکیه می کند و در ژرفانگری و استحکام مطالب، سنگ تمام می نهد.وی کتاب را بر اساس توضیحی که در مقدمه آورده در هفت جلد سامان داده است و بر مجموع آن پیش درآمدی مفصل در هفت بخش نگاشته است که ضمن آن از تفسیر و تاویل و وجوب نقلی و عقلی آن و فرق آن دو با هم،آیات آفاقی و تطبیق آن با آیات قرآنی، حروف آفاقی و تطبیق آن با حروف قرآن، کلمات آفاقی و تطبیق آن با کلمات قرآن، کتاب آفاقی تفصیلی و تطبیق آن با کتاب الهی و قرآن اجمالی، تبیین شریعت،طریقت و حقیقت و بیان توحید و اقسام و مراتب آن، سخن به میان آورده است تمام این مطالب را در مقدمات هفت گانه مطرح نموده و سپس به تفسیر قرآن از سوره فاتحه تا آخر قرآن سوره ناس پرداخته است.
منابع تفسیر
...