[ویکی فقه] تفسیر فقهی قرآن. تفسیر فقهی، گرایشی در تفسیر قرآن می باشد. در این گرایش تفسیری، مفسر، آیات الاحکام یعنی آیات بیان گر احکام شرعی متعلق به اعمال مکلفان را تفسیر و تبیین می کند.
تفسیر فقهی در میان دیگر گرایش های تفسیر قرآن، اهمیت و ضرورت ویژه ای دارد، زیرا قرآن کریم از دیدگاه همه مذاهب اسلامی مهم ترین منبع تشریع احکام و قوانین اسلامی است و اعتبار و حجیت سنت که عمده احکام شرعی از آن استنباط و استخراج می شود نیز به قرآن باز می گردد، از این رو پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) در روایاتی متعدد، به مسلمانان توصیه کرده اند که اگر سخنی از سخنان منسوب به ما با کتاب خدا مخالف بود آن را نپذیرید، بر این اساس، توجه به مباحث و آیات فقهی قرآن و تفسیر و تبیین این آیات از مهم ترین نیازهای ضروری مسلمانان به شمار می رود که فقهای اسلامی از صدر اسلام تاکنون به آن توجه کرده و در تألیفاتی خاص یا ضمن تفاسیر جامع یا کتب فقهی به شرح و تفسیر این آیات پرداخته اند.
گستره آیات الاحکام
در تعیین گستره مباحث فقهی و آیات الاحکام قرآن میان عالمان اسلامی دو دیدگاه وجود دارد: مشهور فقیهان و مفسران، محدوده آیات فقهی قرآن را منحصر به آیات بیان گر احکام فرعی و تکالیف عملی مانند طهارت، نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، نکاح، ارث، حدود، دیات و عقود می دانند. به نظر اینان، آیات فقهی قرآن بسیار اندک اند و شمار آن ها از ۵۰۰ آیه نمی گذرد؛ اما برخی دیگر برآن اند که افزون بر موضوعات یاد شده مباحث فقهی دیگری نیز در قرآن مطرح اند. بر اساس این دیدگاه بسیاری از آیات دیگر قرآن از جمله آیات تاریخی و قصص، آیات اخلاقی، آیات مربوط به مَثَل ها و آیات اعتقادی را می توان از آیات الاحکام دانست و از آن ها حکم فقهی استنباط کرد. شمار آیات فقهی قرآن را ۲۰۰ ۲۴۰ ۳۴۰ و ۳۷۰ آیه گفته اند. عبدالوهاب خلاّف آن ها را ۲۸۵ آیه شمارش کرده، می گوید: احکام قرآن در زمینه احوال شخصی و خانواده ۷۰ آیه، درباره معاملات میان مردم ۷۰ آیه، احکام جنایی و جزایی که برای حفظ حیات مردم و اموال و اعراض و حقوق آنان آمده اند ۳۰ آیه، احکام مربوط به قضا و شهادات ۱۳ آیه، احکام دستورات و قواعد کلی برای تنظیم سیاسی جامعه ۱۰ آیه، احکام بین المللی و مسائل مربوط به معاملات دولت ها و نیز جنگ و صلح ۲۰ آیه و احکام اقتصادی، مالی و مسائل مربوط به تهی دستان و توان گران ۱۰ آیه اند. مشهور میان علمای اسلامی این است که قرآن دارای ۵۰۰ آیه فقهی است. عده ای نیز کتب تفسیری آیات الاحکام را به همین عنوان نام نهاده اند که از آن جمله می توان به تفسیر الخمس مائة آیة فی الاحکام مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ ق.) و النهایة فی تفسیر خمس مائة آیة فی الاحکام احمد بن عبدالله متوج بحرانی (م. ۷۷۱ ق.) اشاره کرد؛ ولی بسیاری از فقهای اسلامی شمار آیات فقهی قرآن را بیش از این مثلا ۸۰۰ یا ۹۰۰ آیه دانسته اند.برخی دیگر نیز درباره افزون تر بودن آیات فقهی قرآن از شمارش مشهور گفته اند: شمار آیات الاحکام به اختلاف قریحه ها و ذهن های گوناگون بستگی دارد و برای کسی که خداوند باب استنباط را در دل او گشوده و اصول و احکام و فروع را می شناسد بیش از این تعداد است. برخی از معاصران با نگرش جدید آیات فقهی قرآن را بیش از ۲۰۰۰ آیه دانسته و در این باره گفته اند: در قرآن آیات فقهی فراوانی هست که ظاهر آن ها پیوندی با احکام شرعی ندارد؛ ولی می توان از آن ها حکم فقهی استفاده کرد؛ مانند آیه «اَوَ مَن یُنَشَّؤُا فِی الحِلیَةِ و هُوَ فِی الخِصامِ غَیرُ مُبین» که در ظاهر به روحیه خاص و ظریف زنان و ناتوانی آنان در مقام گفت وگو و جدل اشاره دارد و از نظر فقهی مستند عدم صلاحیت زنان در تصدی امر قضاوت است.
ویژگی های آیات الاحکام
مباحث فقهی مطرح شده در قرآن و آیات الاحکام آن ویژگی هایی دارند که با روایات و نیز متون فقهی متداول متفاوت اند؛ مانند:
← کلی بودن
...
تفسیر فقهی در میان دیگر گرایش های تفسیر قرآن، اهمیت و ضرورت ویژه ای دارد، زیرا قرآن کریم از دیدگاه همه مذاهب اسلامی مهم ترین منبع تشریع احکام و قوانین اسلامی است و اعتبار و حجیت سنت که عمده احکام شرعی از آن استنباط و استخراج می شود نیز به قرآن باز می گردد، از این رو پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) در روایاتی متعدد، به مسلمانان توصیه کرده اند که اگر سخنی از سخنان منسوب به ما با کتاب خدا مخالف بود آن را نپذیرید، بر این اساس، توجه به مباحث و آیات فقهی قرآن و تفسیر و تبیین این آیات از مهم ترین نیازهای ضروری مسلمانان به شمار می رود که فقهای اسلامی از صدر اسلام تاکنون به آن توجه کرده و در تألیفاتی خاص یا ضمن تفاسیر جامع یا کتب فقهی به شرح و تفسیر این آیات پرداخته اند.
گستره آیات الاحکام
در تعیین گستره مباحث فقهی و آیات الاحکام قرآن میان عالمان اسلامی دو دیدگاه وجود دارد: مشهور فقیهان و مفسران، محدوده آیات فقهی قرآن را منحصر به آیات بیان گر احکام فرعی و تکالیف عملی مانند طهارت، نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، نکاح، ارث، حدود، دیات و عقود می دانند. به نظر اینان، آیات فقهی قرآن بسیار اندک اند و شمار آن ها از ۵۰۰ آیه نمی گذرد؛ اما برخی دیگر برآن اند که افزون بر موضوعات یاد شده مباحث فقهی دیگری نیز در قرآن مطرح اند. بر اساس این دیدگاه بسیاری از آیات دیگر قرآن از جمله آیات تاریخی و قصص، آیات اخلاقی، آیات مربوط به مَثَل ها و آیات اعتقادی را می توان از آیات الاحکام دانست و از آن ها حکم فقهی استنباط کرد. شمار آیات فقهی قرآن را ۲۰۰ ۲۴۰ ۳۴۰ و ۳۷۰ آیه گفته اند. عبدالوهاب خلاّف آن ها را ۲۸۵ آیه شمارش کرده، می گوید: احکام قرآن در زمینه احوال شخصی و خانواده ۷۰ آیه، درباره معاملات میان مردم ۷۰ آیه، احکام جنایی و جزایی که برای حفظ حیات مردم و اموال و اعراض و حقوق آنان آمده اند ۳۰ آیه، احکام مربوط به قضا و شهادات ۱۳ آیه، احکام دستورات و قواعد کلی برای تنظیم سیاسی جامعه ۱۰ آیه، احکام بین المللی و مسائل مربوط به معاملات دولت ها و نیز جنگ و صلح ۲۰ آیه و احکام اقتصادی، مالی و مسائل مربوط به تهی دستان و توان گران ۱۰ آیه اند. مشهور میان علمای اسلامی این است که قرآن دارای ۵۰۰ آیه فقهی است. عده ای نیز کتب تفسیری آیات الاحکام را به همین عنوان نام نهاده اند که از آن جمله می توان به تفسیر الخمس مائة آیة فی الاحکام مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ ق.) و النهایة فی تفسیر خمس مائة آیة فی الاحکام احمد بن عبدالله متوج بحرانی (م. ۷۷۱ ق.) اشاره کرد؛ ولی بسیاری از فقهای اسلامی شمار آیات فقهی قرآن را بیش از این مثلا ۸۰۰ یا ۹۰۰ آیه دانسته اند.برخی دیگر نیز درباره افزون تر بودن آیات فقهی قرآن از شمارش مشهور گفته اند: شمار آیات الاحکام به اختلاف قریحه ها و ذهن های گوناگون بستگی دارد و برای کسی که خداوند باب استنباط را در دل او گشوده و اصول و احکام و فروع را می شناسد بیش از این تعداد است. برخی از معاصران با نگرش جدید آیات فقهی قرآن را بیش از ۲۰۰۰ آیه دانسته و در این باره گفته اند: در قرآن آیات فقهی فراوانی هست که ظاهر آن ها پیوندی با احکام شرعی ندارد؛ ولی می توان از آن ها حکم فقهی استفاده کرد؛ مانند آیه «اَوَ مَن یُنَشَّؤُا فِی الحِلیَةِ و هُوَ فِی الخِصامِ غَیرُ مُبین» که در ظاهر به روحیه خاص و ظریف زنان و ناتوانی آنان در مقام گفت وگو و جدل اشاره دارد و از نظر فقهی مستند عدم صلاحیت زنان در تصدی امر قضاوت است.
ویژگی های آیات الاحکام
مباحث فقهی مطرح شده در قرآن و آیات الاحکام آن ویژگی هایی دارند که با روایات و نیز متون فقهی متداول متفاوت اند؛ مانند:
← کلی بودن
...
wikifeqh: تفسیر_فقهی_قرآن