تفسیر تربیتی

[ویکی فقه] تفسیر تربیتی، گرایشی در تفسیر قرآن کریم که توجّه به ابعاد گوناگون هدایتگری قرآن کریم در عرصه های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی دارد.
هدایت انسان به سوی استوارترین روش اخلاق و زندگی و بهترین آیین عبودیّت و تعلیم و تربیت انسان در جهت رشد و کمال و سعادتدنیا و آخرت، هدف اساسی نزول قرآن کریم است، چنان که در آیات قرآنی و رهنمودهای معصومان (علیهم السلام) و گفتارهای صحابه و تابعین، فراوان بر آن تأکید شده است؛همچنین، شناساندن اسمای حُسنای الهی و توضیح و توجیه نقش اسماء و اوصاف خداوند متعالی در نظام آفرینش و رشد و بالندگی انسان و تبیین عوامل تعالی و سعادت انسان و موجبات انحطاط و شقاوت وی از مهم ترین جهتگیری های هدایتی و تربیتی قرآن کریم اند، این هدایت و تربیت از طریق تلاوت قرآن و تزکیه نفس در پرتو اُنس با قرآن و در نتیجه تربیت فرد و جامعه انسانی بر محور آموزه های قرآن تحقّق می یابد. به این ترتیب، از آنجا که سیره نبوی منبع قابل ملاحظه ای برای مطالعه و تحقیق در اصول و مبانی مکتب هدایتی و تربیتی قرآن و چگونگی اجرای آن ها در عرصه های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است، تفاسیر مأثور (روایی یا اثری) را می توان نخستین تفاسیری دانست که در حوزه تفسیر هدایتی و تربیتی به نگارش درآمده اند، تفاسیر عرفانی و اشاری نیز، از آنجا که بیش از هر چیز بر تزکیه و نفس
در تفسیر تربیتی، مفسر علاوه بر ایضاح و بیان نقطه های مشکل قرآن، در پی نشان دادن نتیجه آیات و پیام دعوت آن ها است؛ زیرا قرآن کتاب هدایت است و باید مقصود آیات و جنبه هدایتگری آن روشن شود.
نتیجه این تفسیر
در این روش تفسیری، مفسر حتی در قصه های تاریخی و احکام عملی و مباحث اعتقادی، در پی نتیجه گیری و استخراج پیام قرآن است.
تفسیر تربیتی میان مسلمین
...

[ویکی اهل البیت] تفسیر تربیتی از دو واژه تفسیر و تربیت مرکب است، بنابراین مفهوم آن آمیخته ای از آن دو خواهد بود. بدین سان تفسیر تربیتی، یعنی کشف و پرده برداری از ابهامات واژه ها و جمله های قرآن در حوزه تربیت و توضیح و تبیین مقاصد و اهداف آیات قرآن بر اساس یافته های علوم تربیتی.
در واقع در تفسیر تربیتی، مفسر علاوه بر ایضاح و بیان نقطه های مشکل قرآن، در پی نشان دادن نتیجه آیات و پیام دعوت آن ها است؛ زیرا قرآن کتاب هدایت است و باید مقصود آیات و جنبه هدایتگری آن روشن شود.
در این روش تفسیری، مفسر حتی در قصه های تاریخی و احکام عملی و مباحث اعتقادی، در پی نتیجه گیری و استخراج پیام قرآن است. مفسران تربیتی شیوه ای را در پیش می گیرند ـ اعم از روش ترتیبی یا موضوعی با شاخه هایی که دارند ـ و آموزه های تربیتی را بر محور آن روش کشف و به عنوان پیام های تربیتی آیات ارائه می دهند. به هر صورت، تفسیر تربیتی فعالیت روشمند و هدفداری است برای کشف حقایق نهفته قرآن کریم در قلمرو تعلیم و تربیت.
این موضوع نیز طرح پذیر است که تفسیر تربیتی، گرایشی در حوزه تفسیر است از این رو روش آن در عرض روش های تفسیری قرآن به قرآن، روایی، عقلی و... نیست، بلکه شیوه و گرایش فرعی در حوزه روش تفسیر علمی قرآن است.
همان گونه که تفسیر عام قرآن (بنیادی و کاربردی) را می توان با روش های متعدد نوشت، تفسیر تخصصی تربیتی را نیز می شود با استفاده از شیوه های مختلف سامان داد. در حوزه تفسیرهای عمومی روش هایی مانند قرآن به قرآن، روایی، عقلی، علمی، اشاری و اجتهادی جامع وجود دارد که در طول تاریخ مفسران از آنها استفاده کرده اند.
در حوزه گرایش ها نیز گرایش اجتماعی، تربیتی، سیاسی، اخلاقی و... هست. (ر.ک. به: منطق تفسیر قرآن، روش ها و گرایش های تفسیر قرآن؛ روش های تفسیر قرآن؛ روش ها و گرایش های تفسیری). در زمینه تفسیر تربیتی می توان از یک یا چند روش استفاده کرد البته عوامل متعددی نظیر مفهوم شناسی تربیت و انتخاب معنای خاص، اندیشه های دینی و فلسفی، نگرش های تربیتی، امکانات و امثال آن در انتخاب روش تأثیر گذارند. به هر حال در تفسیر تربیتی از تمام روش های مجاز، غیر از روش تفسیر به رأی می توان استفاده کرد.
اسلوب تفسیر گاهی ترتیبی، گاهی موضوعی و... است که در ادامه به توضیح آنها خواهیم پرداخت.