تفاسیر قرن نهم

[ویکی فقه] تفسیر در این قرن، وارد مرحله جدیدی شد، و اغلب تفسیرها در پی مسائل اجتماعی و عموما در مسائل علمی اجتماعی قرآن سیر می کنند. تفاسیر قرن نهم شانزده مورد می باشد، از آن جمله تفسیر ابن ترکه، فاضل مقداد، ابن متوج، ابوالمحاسن جرجانی و ... می باشد.
تفسیر ابوالفضل دیلمی اثر شیخ ابوالفضل (م ح ۸۰۰ ق) فرزند بهاءالدین یوسف دیلمی مرقانی، از علمای تفسیر.تفسیر مورد بحث در دو مجلد بزرگ قرار دارد و مفسر پس از ذکر چند آیه از قرآن کریم به تفسیر و تاویل آیات مذکور می پردازد و هنگام تفسیر آیه انما ولیکم اللّه تصریح به امامت و ولایت الهی حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) کرده و مساله انفاق انگشتری را در حال رکوع توسط امام (علیه السّلام) نقل می نماید و نیز حدیث تفسیر الصادقین در خصوص حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) و شیعیان او را.سپس حکم به ایمان ابوطالب داده است که وی با ایمان بر اسلام وفات یافت و همچنین از حضرت امام جعفر الصادق (علیه السّلام) روایات بسیاری نقل کرده است و هنگام ذکر نام حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) از وی بعنوان امیرالمؤمنین (علیه السّلام) اسم می برد.و نـیـز در اول سوره مریم به حدیث نحن معاشر الانبیاء لا نورث اشاره کرده و می گوید این تهمت و افترائی است جهت غصب فدک و مقصود از یرثنی و یرث من آل یعقوب ارث مال است نه ارث علم.سپس به ارث عایشه که پیراهن و نعلین حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) را به ارث برد اشاره کرده است.و بعد خطبه حضرت زهراء (سلام الله علیها) را یاد کرده است.از مـنابع این تفسیر، تفسیر طبرسی و تفسیر زمخشری و تفسیر الامام الناصر للحق و درة الغواص حریری و کشف المشکلات است.نـسـخـه کهن این اثر در دو جلد و از کتب خطی کتابخانه سید جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق) صاحب کتاب مفتاح الکرامه در نجف اشرف است.مـصـنـف از بـرای تـفـسـیـر خود نامگذاری نکرده است و در پایان آن آمده انه تفسیر کتاب اللّه المتضمن بحقایقه و دقایقه تولی جمعه الفقیر المحتاج الی رحمة مولاه ابوالفضل بن شهر دویر بن یوسف.
الانصاف فی الرد علی صاحب الکشاف
الانصاف فی الرد علی صاحب الکشاف اثـر سید بهاءالدین ابوالحسن علی علوی معروف به سید النسابه (زنده در ۸۰۰ ق)، از مفسران شیعه و تبارشناس معروف عصر خویش.بـهـاءالدین در تفسیر مورد بحث به اشکالات و ایرادات خود بر تفسیر کشاف زمخشری پرداخته و اشتباهات او را در تفسیر بعضی از آیات بیان می نماید.سید حسین عاملی کرکی قزوینی (م ۱۰۰۱ ق) در دفع المناواة از آن نقل می نماید.و نسخه ای از آن در کتابخانه شیخ الاسلام در قزوین موجود است.بهاءالدین سید النسابه را دو تفسیر دیگری نقل کرده اند که وجود ندارند به نام :۱) بیان الجزاف فی تـبـیـان انـحراف صاحب الکشاف، در این تفسیر مفسر پس از ذکر آیه گفته های زمخشری را در کشاف رد کرده سپس خود آیه را تفسیر می نماید.شیخ آقابزرگ تهرانی این نسخه را در مجموعه ای ملاحظه کرده است.۲) تـبیان انحراف صاحب الکشاف، این تفسیر غیر از دو تفسیر اوست ولی همچنان ایرادات خود را به صاحب کشاف بازگو می کند و آقابزرگ تهرانی آن را مستقل یاد کرده است.
مشارق الامان و لباب حقائق الایمان
مشارق الامان و لباب حقائق الایمان اثـر شیخ رضی الدین رجب (م ح ۸۱۵ ق) فرزند محمد حلی معروف به حافظ رجب برسی، از علمای شیعه.تـفـسـیـر مـورد بحث در ذکر و بیان و تفسیر بعضی از آیات قرآن کریم است که اکثر آنها در حق حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) نازل گردیده و به فضائل خاندان عصمت و طهارت اختصاص دارد و آمیخته با عرفان و مختصرتر از کتاب دیگر وی به نام مشارق الانوار می باشد.امروزه از این تفسیر چندین نسخه خطی در دست است.از جمله نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی (شماره ۱۱۰۱۱) در فهرست الفبائی کتابخانه رضوی تحت عنوان تفسیر عرفانی یاد شده است.برای شیخ رضی الدین حافظ برسی دو تفسیر دیگر نقل کرده اند:۱) تفسیر سورة التوحید، به شیوه فلسفی و بر مذاق اهل عرفان تفسیر شده است. نسخه های متعددی در دسترس وجود دارد که نسخه مدرسه سپهسالار (شماره های ۱۷۸۸، ۱۷۹۰) از آن جمله است.۲) الدر الثمین، در بیان و تفسیر پانصد آیه که در شان حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) و در فضائل ایشان نازل شده است.تالیفات زیاد حافظ برسی در مناقب و محامد حضرت علی (علیه السّلام) و خاندان عصمت (علیهم السّلام) و اشعار بلیغ و مـتـیـن و مـدح و رثـای وی در حق ائمه اطهار (علیهم السّلام) موجب شده است که عده ای او را جزء غلاة دانسته اند.از تفسیر الدرالثمین نسخه (شماره ۱۵۳۱۷) در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
تفسیر کبیر ابن متوج
...