تفاسیر سلفیان

[ویکی فقه] اهل حدیث که امروزه به «سلفیه» نامبردارند در اصول و فروع مسائل دینی به ظواهر کتاب و سنت استناد می کنند و عقل را در این قلمرو دخالت نمی دهند. پیشوای آنان احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ ق.) است که اصول این مکتب را پی ریزی کرد.
سطحی نگری در آیات و روایات، مقدم دانستن ظواهر آیات و روایات در تعارض شان با حکم قطعی عقل ، اعتقاد به حاکمیت روایات نسبت به کتاب خدا نه بالعکس، رد «احادیث عرض» که شناخت صحت و سقم روایات را در گرو عرضه آن ها بر قرآن می داند و نیز تساهل در شروط پذیرش روایات از ویژگی های معرفتی اهل حدیث اولیه اند. با ظهور اشاعره شیوه سنتی اهل حدیث کم رنگ شد؛ ولی ابن تیمیه در قرن هفتم با شعار لزوم بازگشت به روش سَلَف صالح به احیای عقاید اهل حدیث و تحلیل و تبیین عقلانی آن ها پرداخت که این عقاید را امروزه وهابیان تبلیغ می کنند. مفسر سلفی با نگرشی که به مسئله عقل دارد تأویل را در معنای خروج از معنای ظاهری کلمه نمی پذیرد و معتقد است آیات بیانگر صفات الهی از متشابهات نیستند، زیرا سلف صالح به تبیین معنای آن پرداخته اند، اگرچه فهم کنه و کیفیت آن را بر اساس روش سلف به خدا وا می گذارد.
دیدگاه مفسر سلفی درباره مجازات قرآن
مفسر سلفی ورود مجاز را در آیات قرآن جایز نمی داند و آیات را بر ظواهر آن حمل می کند و با استناد به روایات موجود در جوامع حدیثی اهل سنت اموری چون داشتن دست یا دیده شدن را به خداوند نسبت می دهد. وی با تکیه بر این روایات و پذیرش خبر واحد در امور اعتقادی و تأکید بر تقدم شرع بر عقل در هنگام تعارض بین آن ها به تبیین آیات به ویژه آیات اعتقادی بر اساس معنای ظاهری آن ها می پردازد. تساهل اهل حدیث در پذیرش روایات موجب شد تا بسیاری از روایات ضعیف به تفاسیر اولیه راه یابند. این وضع در تفاسیر متأخر صورت بهتری یافت به عنوان مثال، این مفسران در تفسیر آیاتی که صورت، دست و چشم را به خداوند نسبت می دهند معتقدند که چون خداوند این صفات را درباره خود به کار برده ما نیز او را به این صفات وصف می کنیم؛ اما فهم حقیقت آن را به خدا وا می گذاریم؛ همچنین درباره رؤیت الهی با تکیه بر ظواهر آیاتی از قرآن و روایاتی از پیامبر معتقد به وقوع رؤیت خدا در قیامت هستند.
آثار تفسیری سلفیان
افزون بر کتاب مرویات الامام احمد بن حنبل فی التفسیر که در آن روایات تفسیری احمد گردآوری شده و نیز کتاب التوحید ابن خزیمه (م. ۳۱۱ ق.) که کتابی اعتقادی است ولی جنبه تفسیری نیز دارد، مهم ترین تفاسیر سلفیه عبارت اند از تفسیر سمعانی، اثر منصور بن محمد ابوالمظفر سمعانی (م. ۴۸۹ ق.)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن اثر حسین بن مسعود بغوی (م. ۵۱۰ ق.)، زادالمسیر فی علم التفسیر اثر جمال الدین محمد بن جوزی (م. ۵۹۷ ق.)، التفسیر الکبیر اثر تقی الدین ابوالعباس احمد بن تیمیه (م. ۷۲۸ ق.)، تفسیر القرآن العظیم اثر اسماعیل بن کثیر دمشقی (م. ۷۷۴ ق.)، اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن اثر محمد امین بن محمد مختار شنقیطی (م. ۱۳۹۳ ق.)، تیسیر الکریم الرحمان فی تفسیر الکلام المنان اثر عبدالرحمن بن ناصر سعدی (م. ۱۳۷۶ ق.).