تعصیب

[ویکی فقه] تعصیب یعنی ارث دادن به عصبه میت. در باب ارث از آن سخن گفته شده است.
عصبه نزد عالمان سنی بر دو قسم است: عصبه ذاتی (عصبه بنفسه) و عصبه غیری (عصبه بالغیر). اوّلی عبارت است از خویشاوندان نرینه‏ای مانند پسر و برادر که بدون واسطه، یا با واسطه ذکور، مانند عمو، فرزندان پسر و برادر و عمو، با میت، نسبت دارند. دومی عبارت است از خویشاوندان خارج از عصبه ذاتی که عصوبت را از عصبه ذاتی کسب می‏کنند.
اینان عبارتند از: دختر، دختر پسر و خواهر پدری و مادری یا پدری.
تعصیب (ردّ) در فقه شیعه باطل است؛ لیکن اهل سنت در دو مورد، آن را صحیح می‏دانند.
الف. میت، وارث فرض بر نداشته باشد. در این صورت، ارث به عصبه‏ می‏رسد، با ملاک الاقرب فالاقرب، و بقیه خویشاوندان، سهمی ندارند. در فقه شیعه، ارث از آن همه خویشان است با ملاک یاد شده.
ب. میت، وارث فرض بردارد، لیکن مقدار ترکه بیش از سهام آنان است. در این صورت، مقدار اضافی را عصبه به ارث می‏برند و چیزی از آن به فرض بران نمی‏رسد. لیکن در فقه شیعه، مقدار اضافی نیز از جهت قرابت به فرض بران می‏رسد؛ جز شوهر و زن با وجود وارث دیگر و مادر با وجود برادر پدری یا پدری و مادری میت، و پدر میت و برادر مادری با وجود یکی از اجداد پدری که این افراد با وجود وارثی دیگر، مشمول این حکم نیستند؛
لیکن در صورت عدم وجود وارثی بجز شوهر، مقدار اضافی به شوهر می‏رسد و در صورت عدم وجود وارثی بجز زوجه در اینکه مقدار اضافی به او رد می‏شود یا آنکه از آن امام علیه السّلام خواهد بود، اختلاف است. قول مشهور عدم ردّ به زوجه است. در نتیجه مقدار اضافی به امام علیه السّلام می‏رسد.
در فرض سوم (مادر با وجود برادر و پدر میت) مقدار اضافی به پدر داده می‏شود و در فرض آخر (برادران مادری با وجود یکی از اجداد پدری) مقدار اضافی به جدّ می‏رسد.
اگر میت، سنی و عصبه ارث بر او، شیعه باشد، وی می‏تواند به قاعده الزام خواستار ارث خود از ترکه میت یاد شده باشد.

[ویکی شیعه] تَعصیب، راه حل اهل سنت در ارث است زمانی که مجموعه سهام وارثان از اصل ارث کمتر باشد. در این مسئله باید از نظر ریاضی یا شرعی، راه حلی ارائه کرد تا زیاده ارث به گونه ای میان وارثان تقسیم شود.
تعصیب از ریشه عصب و هم خانواده عُصْبَه به معنای خویشان پدری است. این نام گذاری برای آن است که طبق نظر اهل سنت، زیادی ارث به عصبه داده می شود.
در برخی موارد، وارثان چنان هستند که مجموعه سهام آنها از مجموع ارث کمتر می شود. مثلا اگر وارثان یک میت، پدر و مادر و یک دختر او باشند در این صورت سهم هر یک از پدر و مادر یک ششم و سهم دختر یک دوم است که مجموع سهام ورثه پنج ششم می شود و یک ششم از میراث باقی می ماند. راه حل اهل سنت با شیعیان در این مورد متفاوت است. این مسئله درباره همسر متوفی حکم دیگری دارد.

تَعْصیب
(از ریشه عُصْبه به معنای خویشاوندان ذکور پدری) اصطلاحی در فقه، شکلی از توارث که در آن ماترک متوفی، بیشتر از فروض (سهم های ورّاث) باشد. مثلاً متوفایی، پدر و یک دختر دارد. سهم پدر۶/۱ و سهم دختر۲/۱ است که مجموع آن۶/۴ می شود، ۶/۲ ماترک او اضافه است. اهل سنت معتقدند که باقی ماندۀ ترکه به اقربای ذکور پدری پرداخت می شود؛ ولو آن که در طبقات پایین تر باشند. در همین مثال اگر در همان طبقه وارث ذکور نبود، مازاد ترکه به ورّاث ذکور پدری طبقۀ بعد، مانند برادر، برادرزاده، یا عمو داده می شود؛ اما امامیه معتقدند که مازاد را باید بین ورّاثی که سهم می برند به نسبت سهمشان تقسیم کرد؛ جز زن، شوهر و مادر (چنانچه حاجب داشته باشد). از این رو در این مثال، بنابر قواعد شیعی، سهم دختر۶/۱ (= ۲/۱×۶/۲) و سهم پدر ۶/۳ (= ۶/۱×۶/۲) می شود.