تعریف های علم کلام

[ویکی فقه] پس از آگاهی از موضوع، غایت و روش های بحث در علم کلام و با توجه به اینکه تعریف علوم از طریق یکی از امور یاد شده (موضوع، غایت و روش بحث) انجام می گیرد و جامع ترین تعریف آن است که مشتمل بر همه این جهات باشد. در این فصل به بررسی و نقد نمونه هایی از تعریف علم کلام پرداخته و جامع ترین تعریف را یادآور می شویم.
۱. ابن خلدون در تعریف علم کلام گفته است: «هُوَ عِلمٌ یتضمن الحجاج عن العقائد الایمانیة بالادلة العقلیة و الردِّ علی المبتدعة المنحرفین فی الاعتقادات عن مذاهب السّلف و اهل السّنّة علم کلام متکفل احتجاج و اقامه دلایل عقلی بر عقائد دینی و ردّ بدعت گذاران و منحرفان از روش های پیشینیان و اهل سنّت در اعتقادات می باشد.»در تعریف فوق چند نکته مورد توجه گرفته است:الف. رسالت و غایت علم کلام (دفاع از عقاید).ب. موضوع علم کلام (عقاید دینی).ج. روش علم کلام (بهره گیری از دلائل عقلی).از اینجا معلوم می شود که ابن خلدون در تعریف علم کلام از موضوع، روش و غایت علم کلام بهره گرفته است، و از این جهت الگوی تعریف جامع را برگزیده است، ولی نکته ای که وی در پایان تعریف خود اضافه نموده، یعنی انحراف از روش های اهل سنت در اعتقادات، ربطی به تعریف علم کلام، به گونه ای که همه مذاهب کلامی اسلامی را شامل شود، ندارد و تنها به مذهب کلامی خاصّی نظر دارد و نتیجه آن جامع نبودن تعریف است.مؤلفان «تاریخ فلسفه در جهان اسلامی» نیز همین خطا را تکرار کرده و رسالت علم کلام را دفاع از حدیث دانسته و بر این اساس گروه عدلیّه را در زمره متکلمان به شمار نیاورده اند و کلام اسلامی را منحصر در مکتب کلامی اشاعره دانسته اند. روش بحث های کلامی نیز، چنانکه در فصل های قبل بیان شد، به دلائل عقلی اختصاص ندارد و از طرق دیگر نیز استفاده می نماید.
تعریف ابن میثم بحرانی
۲. علم کلام علمی است که پیرامون اصول عقاید یا اصول دین بحث می کند و به همین جهت آن را علم اصول دین و علم اصول عقاید نیز می نامند. این تعریف از طریق بیان موضوع علم کلام است و کمال الدین ابن میثم بحرانی (متوفای/۶۷۹) آن را یادآور شده است.
تعریف میرسیدشریف
۳. علم کلام درباره ذات و صفات و افعال خداوند بحث می کند و به همین جهت آن را علم توحید و صفات نیز نامیده اند. این تعریف از آنِ کسانی است که موضوع علم کلام را ذات و صفات و افعال الهی دانسته اند.میرسیدشریف جرجانی نیز این تعریف را یادآور شده است لیکن قید «و احوال الممکنات من المبدا والمعاد» و «قید علی قانون الاسلام» را نیز به آن افزوده است. ۴. یکی از تعاریفی که میرسیدشریف در کتاب «التعریفات» برای کلام نقل نموده است این است که علم کلام علمی است که پیرامون اموری بحث می کند که معاد و مسائل مربوط به آن مانند بهشت و دوزخ، صراط و میزان، ثواب و عقاب، دانسته می شود، جامع نبوده این تعریف کاملاً آشکار است.
تعریف عضدالدین ایجی
...