تطنجیه

[ویکی فقه] تُطُنْجیّه، عنوان خطبه ای منسوب به حضرت علی (ع) که از حیث تاریخ اندیشه های غیررسمی در میان امامیه، درخور اهمیت است.
این نام برگرفته از واژۀ «التطنج» است که بارها به صورت مفرد و مثنی در متن خطبه به کار رفته است، هیچ یک از منابع چگونگی تلفظ نام را به دست نداده اند، به تناسب کاربردها، واژه ارتباطی با مادۀ عربی «طنج» و ثلاثی مزید «تَطَنُّج» به معنای تفنن و دست یازیدن به فنون گوناگون ندارد. سیدکاظم رشتی دربارۀ وجه نام گذاری خطبه به تطنجیه، برآن است که این نام به لحاظ اشتمال خطبه بر «اَکوار» و «اَدوار» وجود است که در دو کره منحصرند؛ وی سپس به وصف این دو کره پرداخته است که از نظر او همان دو «تطنج» عالم وجودند ، وی بسیاری از دیدگاه های مذهبی خاص خود را بر مبنای تقابل دو تطنج نهاده است که به قول او سرچشمۀ واحد دارند و مجمع آن ها بحر محیط است.
معنای تطنجیه
معنای دیگری نیز در عربی یا جز آن شناخته نشده است، در متن خطبه، تطنج به معنای خلیجی از آب تفسیر شده است ، عبارتی از برسی حاکی از آن است که پیش از وی نیز این خطبه مورد توجه بوده است، وی یادآور می شود که پیشینیانش، تطنجین را در این خطبه، به « دنیا و آخرت » تفسیر کرده اند.
تاریخچه نقل
کهن ترین اشاره به این خطبه، نقل حکایت پایانی خطبه است که هبةالله موسوی در ۷۰۳ق/۱۳۰۴م در المجموع الرائق، جای داده است ، تنها نقل کهن از این خطبه در ضمن مشارق انوارالیقین حافظ رجب برسی آمده است، ، موسوی توضیحی دربارۀ خطبه نیفزوده است.
محل ایراد خطبه
...

[ویکی شیعه] تُطُنْجیه خطبه ای منسوب به حضرت علی(ع) که در کتاب مشارق انوار الیقین مربوط به قرن نهم هجری قمری نقل شده است و در نهج البلاغه نیامده است.
مضمون اصلی خطبه، گستردگی دانش حضرت علی(ع) است و بر آگاهی آن حضرت نسبت به کائنات و رخدادهای گذشته و آینده تکیه دارد. این خطبه، به لحاظ مضمون، در میان خطبه هایی قرار می گیرد که در سده های سوم تا پنجم، از اندیشه های غالیانه دانسته می شد.
کهن ترین اشاره به این خطبه، نقل حکایت پایانی خطبه است که هبة الله موسوی آن را در ۷۰۳ق/۱۳۰۴م در المجموع الرائق جای داده است. تنها نقل کهن از این خطبه در مشارق انوار الیقین حافظ رجب بُرْسی (عارف و عالم شیعه قرن هشتم و نهم) آمده است. هبة الله موسوی، توضیحی درباره خطبه نیفزوده است. بُرسی نیز سندی برای آن نیاورده یا حتی یادی از راوی خطبه نکرده است.