[ویکی فقه] تصوف اسلامی در طول حیات تاریخی خویش با برخی نهادها و جریان های اجتماعی نیز مرتبط و بلکه در تعامل بوده است. در این میان، اهل فتوت به واسطۀ پیوندهایی که از نظر آداب و سلوک و مراتب با صوفیه دارند، دارای جای گاه ویژه ای هستند. مطالعه در این باره مستلزم توجه به رابطۀ نوع تصوف با نوع فتوت، و نیز ارتباط فرقه ها و اصناف و آداب متنوع آن ها در مناطق جغرافیایی مختلف است.
در دورۀ اسلامی اهل فتوت، به عنوان کسانی که به نظام اخلاقی خاصی مبتنی بر ایثار، گذشت و یاری به ضعفا پایبند بودند، با نام هایی چون عیار، جوانمرد، سالوک، فتی، شطار، رند، درویش و اخی شناخته می شدند اما وجود نشانه های متعدد در متون دینی، تاریخی و ادبی فارسی و عربی، و بسیاری شواهد دیگر حاکی از رواج عیاری و جوانمردی در میان ایرانیان و عرب های پیش از اسلام است. حال با توجه به این نکته، بایستی جای گاه فتوت، به عنوان یکی از بسترهای گسترش تصوف، ملحوظ گردد و احتمال یا چگونگی تأثیر برخی باورها و آداب جوانمردان بر صوفیه بررسی شود.
سده های اول و دوم
در سدۀ نخست هجری اهل فتوت کمابیش دارای حلقه ها، مجامع و حتی لباس ویژه بودند و احتمالاً با صفاتی چون کرم و بخشش یا راهزنی شناخته می شدند. بر خلاف آن، تصوف تا سدۀ ۲ق/۸م، حلقه ها و مجامع متشکل نداشت و صوفیه به عنوان افرادی متمایل به زهد و فقر معروف بودند.
← پیوند
در سدۀ ۳ق/۹م، همراه با تجهیز تصوف به ابزار کتابت، توازن نسبی در روابط صوفیه و فتیان برهم خورد، زیرا فتوت که جریانی در لایه های متوسط و پایین جامعه بود، اغلب کسانی را شامل می شد که میانه ای با کتابت نداشتند. این امر، البته نشان دهندۀ بی دانشی آنان نبود، زیرا در همین زمان برخی جوانمردان به مقام قضا نیز دست یافتند و یا در شعر و ادب سرآمد شدند؛ اما به هر دلیل، ادبیات مستقل و مکتوبی از اهل فتوت بر جای نماند و همین امر سبب شد تا نویسندگان صوفیه، عبارات موجز و فراوان مشایخ خویش را در تعریف و بیان فتوت چنان نقل کنند که گویی فتوت جزئی از تصوف است. به نظر می رسد که این نقطه، یعنی ضعف فتیان در تعریف و تبیین خویش، آغاز بهره گیری تصوف از فرصتی تاریخی در جهت جذب و هضم فتوت بود. بازتاب این جریان را می توان در متون سده های ۴ و ۵ ق صوفیه مشاهده کرد که در آن ها صفحات قابل توجهی به بیان جمله های پرآرایه و ستایش آمیز مشایخ تصوف در باب فتوت اختصاص دارد.
سده چهارم
...
در دورۀ اسلامی اهل فتوت، به عنوان کسانی که به نظام اخلاقی خاصی مبتنی بر ایثار، گذشت و یاری به ضعفا پایبند بودند، با نام هایی چون عیار، جوانمرد، سالوک، فتی، شطار، رند، درویش و اخی شناخته می شدند اما وجود نشانه های متعدد در متون دینی، تاریخی و ادبی فارسی و عربی، و بسیاری شواهد دیگر حاکی از رواج عیاری و جوانمردی در میان ایرانیان و عرب های پیش از اسلام است. حال با توجه به این نکته، بایستی جای گاه فتوت، به عنوان یکی از بسترهای گسترش تصوف، ملحوظ گردد و احتمال یا چگونگی تأثیر برخی باورها و آداب جوانمردان بر صوفیه بررسی شود.
سده های اول و دوم
در سدۀ نخست هجری اهل فتوت کمابیش دارای حلقه ها، مجامع و حتی لباس ویژه بودند و احتمالاً با صفاتی چون کرم و بخشش یا راهزنی شناخته می شدند. بر خلاف آن، تصوف تا سدۀ ۲ق/۸م، حلقه ها و مجامع متشکل نداشت و صوفیه به عنوان افرادی متمایل به زهد و فقر معروف بودند.
← پیوند
در سدۀ ۳ق/۹م، همراه با تجهیز تصوف به ابزار کتابت، توازن نسبی در روابط صوفیه و فتیان برهم خورد، زیرا فتوت که جریانی در لایه های متوسط و پایین جامعه بود، اغلب کسانی را شامل می شد که میانه ای با کتابت نداشتند. این امر، البته نشان دهندۀ بی دانشی آنان نبود، زیرا در همین زمان برخی جوانمردان به مقام قضا نیز دست یافتند و یا در شعر و ادب سرآمد شدند؛ اما به هر دلیل، ادبیات مستقل و مکتوبی از اهل فتوت بر جای نماند و همین امر سبب شد تا نویسندگان صوفیه، عبارات موجز و فراوان مشایخ خویش را در تعریف و بیان فتوت چنان نقل کنند که گویی فتوت جزئی از تصوف است. به نظر می رسد که این نقطه، یعنی ضعف فتیان در تعریف و تبیین خویش، آغاز بهره گیری تصوف از فرصتی تاریخی در جهت جذب و هضم فتوت بود. بازتاب این جریان را می توان در متون سده های ۴ و ۵ ق صوفیه مشاهده کرد که در آن ها صفحات قابل توجهی به بیان جمله های پرآرایه و ستایش آمیز مشایخ تصوف در باب فتوت اختصاص دارد.
سده چهارم
...
wikifeqh: فتوت_و_تصوف