[ویکی فقه] تداوم قرائت قرآن. تداوم قرائت و پیوستگی آیات، امری است که «ترتیل در لفظ» را تکمیل کرده زمینه بسیار مساعدی را برای جریان معنوی ترتیل فراهم می آورد. همچنین تداوم قرائت قرآن از وصایای پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) به علی (علیه السّلام) می باشد: «و علیک بتلاوة القرآن علی کل حال». (و تلاوت قرآن را در هر شرایطی ملتزم باش) خداوند هم به تداوم قرائت قرآن در هر روز سفارش کرده است: قال الله تعالی: «... فاقرؤا ما تیسر من القرآن...». . (پس هر چه از قرآن (برایتان) میسر است (هر روز) بخوانید). لذا اصل تدریج و تداوم در قرائت در جریان زندگی انسان تأثیر دارد و اثراتی برای او دارد.
با توجه به اینکه قرآن کریم، رزق روحی مؤمن می باشد ناچار باید این تغذیه، مستمر و دائمی باشد و در هر شبانه روز، سهمی برای روح خویش در نظر بگیریم، همانگونه که خداوند عالم، نماز را در پنج وقت شبانه روز واجب فرموده است که به هیچ وجهی و در هیچ شرایطی قابل فسخ نمی باشد:«ان الصلاة کانت علی المؤمنین کتابا موقوتا». . جریان تحول و رشد روح انسانی، امری پیوسته و تدریجی است که دو عامل اساسی در تداوم و پیوستگی قرائت قرآن می باشد:امام باقر (علیه السّلام) می فرماید: «احب الاعمال الی الله عزّوجلّ ما داوم العبد علیه و ان قل». (محبوبترین اعمال بسوی خدای عزیز و جلیل عملی است که بنده بر آن استمرار داشته باشد اگر چه اندک باشد).
تداوم بر قرائت
در سوره مزمل برای هسته های مؤمن به انقلاب اسلامی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) بنابر اصل تدریج در رشد، فرمان قرائت مستمر، بقدر توان، صادر می شود: «فاقرؤا ما تیسر من القرآن». این قرائت مستمر لزوما رعایت کامل شیوه ترتیل را در بر ندارد، چرا که در بعضی از روزها، مشکلات و شرایط گوناگون اجازه نمی دهد که مؤمنین با فراغت ذهن و توجه به شیوه ترتیل، قرآن را تلاوت نمایند، پس ناگزیر با توجه به ضعف طبیعی هسته های انقلاب و مشکلات متعدد زندگی، دستور تلاوت به نحو ترتیل در هر شب لغو گشت و بجای آن استمرار در قرائت و لو با عدم رعایت تمام خصوصیات ترتیل مطرح شد:«ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی اللیل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذین معک و الله یقدر اللیل و النهار علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرؤا ما تیسر من القرآن». .(پروردگارت می داند که تو کمی از دو ثلث شب و نصف و ثلث آن را بر می خیزی و نیز عده ای از کسانی که با تو هستند و چرا که خدا شب و روز را اندازه گذاری می کند، می دانست که شما هرگز نمی توانید آن را به تمامی اجرا کنید، پس بر شما توبه آورد پس آنچه را که از قرآن (برای شما) میسر است، بخوانید...) .این آیه شریفه دو دستور در ابتدای سوره را تخفیف داده است: دو دستور خطاب به پیامبر می باشد، لیکن از آیه سوره معلوم می شود که مؤمنین را نیز در بر می گیرد. تخفیف در حکم به مؤمنین نظر دارد و پیامبر را شامل نمی شود. وجودی که چشمش را خواب می رباید لیکن قلبش را هرگز «تنام عینای و لا ینام قلبی»، وی توان احصاء زمان و جزییات فرمان را دارد.الف: وجوب قیام در هر شب: «قم اللیل الا قلیلا...» .ب: تلاوت قرآن به نحو ترتیل در هر شب: «و رتل القرآن ترتیلا».وجوب قیام به استحباب مبدل گشته است که دیگر، الزامش امری شخصی و به اختیار خود می باشد که با توجه به نیاز خویش و آمادگی و توان لازم تنظیم می گردد. «ترتیل قرآن» نیز مبدل به «قرائت قرآن» به مقدار میسور گشته است که این میسور بودن هر وقتی از شبانه روز را شامل می گردد و دیگر به شب مقید نیست. این تخفیف در برنامه «ترتیل قرآن» ممکن است توهم لغو آن در بعضی از روزها را به پیش کشد، از این رو در ادامه آیه بر قرائت مستمر، دوباره تاکید می کند: «علم ان سیکون منکم مرضی و آخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله و آخرون یقاتلون فی سبیل الله فاقرؤا ما تیسر منه». . (او می داند که از شما بعضی بیمار خواهد شد و عده ای دیگر در زمین راه می سپرند چرا که از فضل و نعم خدا (روزی خویش را) می جویند و عده ای دیگر در راه خدا می جنگند پس از آن هر چه میسر است بخوانید...) .این تکرار دستور قرائت آن هم با مطرح کردن مشکلات اساسی زندگی همچون بیماری، سفر برای تامین نیازهای زندگی و جهاد در راه خدا، اهمیت دستور را نشان می دهد که قرآن همانند نماز، سزاوار نیست لغو شود؛ و باید انس با قرآن همه روزه باشد.تعبیر «فاء نتیجه» در هر دو آیه نشان می دهد که اصلا به خاطر وجود همین مشکلات و مسائل ضروری و گوناگون زندگی است که خداوند دستور به ارتباط مستمر با قرآن می دهد، یعنی؛ آنچه برای ما بهانه فرار از قرائت مستمر می باشد همان بهانه، از نظر الهی دلیل لزوم استمرار قرائت تلقی می گردد! (برای تفصیل مباحث آیه، رجوع کنید به: تفسیر نمونه و تفسیر المیزان ذیل آیات سوره مزمل.)
مقدار میسور در قرائت
در حدیثی از امام رضا (علیه السّلام) «مقدار میسور» به قرائتی که در آن، خشوع و فروتنی قلب و صفای باطن باشد، تفسیر شده است:«ما تیسر منه لکم فیه خشوع القلب و صفاء السر». این معنی، قرائت ارزشمند نزد خداوند را مطرح می نماید ولیکن بدان معنی نیست که پس هرگاه خشوع دل و صفای باطن حاصل نشد و انسان در حالت نامناسبی بسر برد در آن روز، دیگر، قرائت قرآن منتفی است، چرا که در هر شرایط و احوالی از حداقل مقدار قرائت نمی توان دست کشید که «ده آیه» می باشد همچون نماز که «خشوع قلب» شرط صحت نماز نزد پروردگار می باشد اما وقتی حاصل نشد از اصل نماز در وقت مقرر نمی توان منصرف شد؛ دلیل بر این مطلب، روایات فراوانی است که بطور مطلق تاکید بر استمرار قرائت در هر روز را مطرح می نمایند که در بحث مقدار قرائت خواهد آمد.بله، از حدیث امام رضا (علیه السّلام) استفاده می شود قرائت با مقدار کم (با حفظ حداقل قرائت) به همراه خشوع قلب و صفای باطن بر قرائت فراوان بدون خشوع ترجیح داشته و بر آن مقدم است و بلکه رعایت آن ضروری است.لازم به تذکر است: ضرورت و وجوبی که در آیه از آن سخن می گوییم ضرورتی است که در سیر و سلوک الی الله مطرح می باشد و ما خود، باید بر خود تکلیف نماییم که باصطلاح بعضی از محققین، در حوزه «فقه اوسط (علم سیر و سلوک و اخلاق)» از آن سخن به میان می آید نه در «فقه اصغر (علم فقه و احکام)» که استحباب قرائت قرآن را مطرح می نماید. (این سخن با فرض دلالت آیه بر عدم وجوب می باشد لیکن ظاهر امر و سیاق آیه خصوصا با تکرار دستور به همراه فاء نتیجه و سپس آمدن امر به نماز و زکات در پی آن، وجوب قرائت را نظر دارد که قدر متیقن آن با توجه به حدیث «ده آیه در روز» می باشد.)
آثار تداوم قرائت و استمرار عمل
...
با توجه به اینکه قرآن کریم، رزق روحی مؤمن می باشد ناچار باید این تغذیه، مستمر و دائمی باشد و در هر شبانه روز، سهمی برای روح خویش در نظر بگیریم، همانگونه که خداوند عالم، نماز را در پنج وقت شبانه روز واجب فرموده است که به هیچ وجهی و در هیچ شرایطی قابل فسخ نمی باشد:«ان الصلاة کانت علی المؤمنین کتابا موقوتا». . جریان تحول و رشد روح انسانی، امری پیوسته و تدریجی است که دو عامل اساسی در تداوم و پیوستگی قرائت قرآن می باشد:امام باقر (علیه السّلام) می فرماید: «احب الاعمال الی الله عزّوجلّ ما داوم العبد علیه و ان قل». (محبوبترین اعمال بسوی خدای عزیز و جلیل عملی است که بنده بر آن استمرار داشته باشد اگر چه اندک باشد).
تداوم بر قرائت
در سوره مزمل برای هسته های مؤمن به انقلاب اسلامی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) بنابر اصل تدریج در رشد، فرمان قرائت مستمر، بقدر توان، صادر می شود: «فاقرؤا ما تیسر من القرآن». این قرائت مستمر لزوما رعایت کامل شیوه ترتیل را در بر ندارد، چرا که در بعضی از روزها، مشکلات و شرایط گوناگون اجازه نمی دهد که مؤمنین با فراغت ذهن و توجه به شیوه ترتیل، قرآن را تلاوت نمایند، پس ناگزیر با توجه به ضعف طبیعی هسته های انقلاب و مشکلات متعدد زندگی، دستور تلاوت به نحو ترتیل در هر شب لغو گشت و بجای آن استمرار در قرائت و لو با عدم رعایت تمام خصوصیات ترتیل مطرح شد:«ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی اللیل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذین معک و الله یقدر اللیل و النهار علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرؤا ما تیسر من القرآن». .(پروردگارت می داند که تو کمی از دو ثلث شب و نصف و ثلث آن را بر می خیزی و نیز عده ای از کسانی که با تو هستند و چرا که خدا شب و روز را اندازه گذاری می کند، می دانست که شما هرگز نمی توانید آن را به تمامی اجرا کنید، پس بر شما توبه آورد پس آنچه را که از قرآن (برای شما) میسر است، بخوانید...) .این آیه شریفه دو دستور در ابتدای سوره را تخفیف داده است: دو دستور خطاب به پیامبر می باشد، لیکن از آیه سوره معلوم می شود که مؤمنین را نیز در بر می گیرد. تخفیف در حکم به مؤمنین نظر دارد و پیامبر را شامل نمی شود. وجودی که چشمش را خواب می رباید لیکن قلبش را هرگز «تنام عینای و لا ینام قلبی»، وی توان احصاء زمان و جزییات فرمان را دارد.الف: وجوب قیام در هر شب: «قم اللیل الا قلیلا...» .ب: تلاوت قرآن به نحو ترتیل در هر شب: «و رتل القرآن ترتیلا».وجوب قیام به استحباب مبدل گشته است که دیگر، الزامش امری شخصی و به اختیار خود می باشد که با توجه به نیاز خویش و آمادگی و توان لازم تنظیم می گردد. «ترتیل قرآن» نیز مبدل به «قرائت قرآن» به مقدار میسور گشته است که این میسور بودن هر وقتی از شبانه روز را شامل می گردد و دیگر به شب مقید نیست. این تخفیف در برنامه «ترتیل قرآن» ممکن است توهم لغو آن در بعضی از روزها را به پیش کشد، از این رو در ادامه آیه بر قرائت مستمر، دوباره تاکید می کند: «علم ان سیکون منکم مرضی و آخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله و آخرون یقاتلون فی سبیل الله فاقرؤا ما تیسر منه». . (او می داند که از شما بعضی بیمار خواهد شد و عده ای دیگر در زمین راه می سپرند چرا که از فضل و نعم خدا (روزی خویش را) می جویند و عده ای دیگر در راه خدا می جنگند پس از آن هر چه میسر است بخوانید...) .این تکرار دستور قرائت آن هم با مطرح کردن مشکلات اساسی زندگی همچون بیماری، سفر برای تامین نیازهای زندگی و جهاد در راه خدا، اهمیت دستور را نشان می دهد که قرآن همانند نماز، سزاوار نیست لغو شود؛ و باید انس با قرآن همه روزه باشد.تعبیر «فاء نتیجه» در هر دو آیه نشان می دهد که اصلا به خاطر وجود همین مشکلات و مسائل ضروری و گوناگون زندگی است که خداوند دستور به ارتباط مستمر با قرآن می دهد، یعنی؛ آنچه برای ما بهانه فرار از قرائت مستمر می باشد همان بهانه، از نظر الهی دلیل لزوم استمرار قرائت تلقی می گردد! (برای تفصیل مباحث آیه، رجوع کنید به: تفسیر نمونه و تفسیر المیزان ذیل آیات سوره مزمل.)
مقدار میسور در قرائت
در حدیثی از امام رضا (علیه السّلام) «مقدار میسور» به قرائتی که در آن، خشوع و فروتنی قلب و صفای باطن باشد، تفسیر شده است:«ما تیسر منه لکم فیه خشوع القلب و صفاء السر». این معنی، قرائت ارزشمند نزد خداوند را مطرح می نماید ولیکن بدان معنی نیست که پس هرگاه خشوع دل و صفای باطن حاصل نشد و انسان در حالت نامناسبی بسر برد در آن روز، دیگر، قرائت قرآن منتفی است، چرا که در هر شرایط و احوالی از حداقل مقدار قرائت نمی توان دست کشید که «ده آیه» می باشد همچون نماز که «خشوع قلب» شرط صحت نماز نزد پروردگار می باشد اما وقتی حاصل نشد از اصل نماز در وقت مقرر نمی توان منصرف شد؛ دلیل بر این مطلب، روایات فراوانی است که بطور مطلق تاکید بر استمرار قرائت در هر روز را مطرح می نمایند که در بحث مقدار قرائت خواهد آمد.بله، از حدیث امام رضا (علیه السّلام) استفاده می شود قرائت با مقدار کم (با حفظ حداقل قرائت) به همراه خشوع قلب و صفای باطن بر قرائت فراوان بدون خشوع ترجیح داشته و بر آن مقدم است و بلکه رعایت آن ضروری است.لازم به تذکر است: ضرورت و وجوبی که در آیه از آن سخن می گوییم ضرورتی است که در سیر و سلوک الی الله مطرح می باشد و ما خود، باید بر خود تکلیف نماییم که باصطلاح بعضی از محققین، در حوزه «فقه اوسط (علم سیر و سلوک و اخلاق)» از آن سخن به میان می آید نه در «فقه اصغر (علم فقه و احکام)» که استحباب قرائت قرآن را مطرح می نماید. (این سخن با فرض دلالت آیه بر عدم وجوب می باشد لیکن ظاهر امر و سیاق آیه خصوصا با تکرار دستور به همراه فاء نتیجه و سپس آمدن امر به نماز و زکات در پی آن، وجوب قرائت را نظر دارد که قدر متیقن آن با توجه به حدیث «ده آیه در روز» می باشد.)
آثار تداوم قرائت و استمرار عمل
...
wikifeqh: تداوم_قرائت_قرآن