تخم مرغ

- - -
۱. پسوند �ـمه� در فارسی و ترکی
ترکی:
پسوند مصدرساز - ma/ - m� در ترکی برای ساخت مصدر ( فعلی که به �کردن� یا �شدن� نزدیک است ) استفاده می شود.
مثال: yaz - ma = نوشتن، d�ş - me = افتادن.
منبع: Claus Sch�nig, Turkic Languages, 1998.
فارسی:
پسوند - ma در فارسی کاملاً ایرانی است و ادامهٔ پسوند باستانی هندواروپایی - ma / - man است.
نمونه ها:
تخمه ← اوستایی tuxma - = تخم
سرمه ← اوستایی saurma -
کرشمه ← فارسی میانه �ناز، عشوه�
منبع: Gernot Windfuhr, The Iranian Languages, 2009.
✅ نتیجه: پسوند �ـمه� در فارسی و ترکی ریشه های جداگانه دارد. شباهت صرفاً آوایی است، نه ریشه ای.
- - -
۲. بررسی واژه ها
واژه ریشه توضیح
دیشلمه ترکی از dişlemek ( گاز گرفتن ) ، وام واژه است
دلمه ترکی از doldurmak ( پر کردن )
سورمه ایرانی اوستایی saurma - ، کهن و فارسی اصیل
ساچمه ترکی / ایرانی در ترکی sa�ma, اما در فارسی وام واژه شده
گزمه نامشخص غالباً شکل تقلیدی و محلی
قیمه عربی از qīma = گوشت ریزه
قورمه ترکی از qurma
چکمه ایرانی از اوستایی čaka - , فارسی میانه čagma
تیکمه / دگمه ترکی d�ğme از d�ğ - me در ترکی
قابلمه ایرانی ترکیبی از قاب پسوند ـلمه ایرانی
یورتمه ترکی از yurtmak ( دویدن سریع )
تخمه ایرانی اوستایی tuxma - = تخم
کرشمه ایرانی فارسی میانه، معنی ناز و عشوه
تسمه ایرانی از tas = بستن
قمقمه عربی/فارسی عامیانه از qumqum ( عربی )
خامه ایرانی فارسی میانه xʷām پسوند
نغمه عربی از نغم
✅ نتیجه: بسیاری از واژه ها ریشه ایرانی یا عربی دارند، نه ترکی. برخی وام واژه ترکی هستند، اما این موضوع کل پسوند �ـمه� را ترک خاست نمی کند.
- - -
۳. نمونه های خاص
چکمه:
اوستایی: čaka - = پوشش پا
فارسی میانه: čagma
فارسی نوین: چکمه
منابع: Bartholomae, Altiranisches W�rterbuch; Boyce, A History of Zoroastrianism
تکمه / دگمه:
فارسی: از ریشه هندواروپایی tak - = فشردن، کوبیدن
ترکی: d�ğme = گره - me
ترتیب تاریخی نشان می دهد که فارسی نیازی به وام گیری از ترکی نداشته است.
قابلمه:
ریشه ایرانی دارد، ترکیب قاب ـلمه
منبع: علی نورایی, فرهنگ ریشه واژگان فارسی
- - -
۴. جمع بندی
1. پسوند �ـمه� در فارسی و ترکی کاملاً مستقل هستند.
2. بسیاری از واژه هایی که به �ـمه� ختم می شوند، ریشه ایرانی یا عربی دارند.
3. واژه های ترک خاست در فارسی وام واژه هستند و محدود به موارد خاص می شوند ( دلمه، قورمه، یورتمه ) .
4. ادعای �تمام کلماتی که به مه ختم می شوند ترکی هستند� جعلی و غیرعلمی است.
📌 منابع معتبر برای مطالعه بیشتر:
Claus Sch�nig, Turkic Languages, 1998
Gernot Windfuhr, The Iranian Languages, 2009
Dehkhoda Dictionary
Boyce, Mary. Textual Sources for the Study of Zoroastrianism, 1984
Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch
Mayrhofer, Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen
- - -

مثل نور ساچماق ) . گزمه، قیمه. قورمه. چکمه. سورتمه. تیکمه ( تیکمه داش ) . دگمه ( از فعل دوگون نماق= گره زدن ) . قابلمه. یورتمه. تخمه ( از فعل دوغماق، زاییدن و دوغوم، زایش ) . کرشمه ( قیریشماق، قیرجانماق، قیر ویرماق ) . تسمه ( تاسما از فعل تاکماق ) ، قمقمه. خامه. نغمه ( ناقما، ناقاره ) . . . کلماتی که به مه ختم می شوند . تورکی است.

در پاسخ به جناب مقصود تقی زاده باید بگویم :
1 - واژه تویوغ ترکی از �تاووخمان� فارسی گرفته شده چرا که ترکها به دلیل مهاجرت دایمی نمی توانستند از ماکیان نگهداری کنند همچنین واژه برابر با خروس ندارند .
2 - یومورتا به معنای گرد کردن می باشد و با �جیلوگا� در زبان مغولی هم ریشه است.

حیوان را هم آرود تا طرف متوجه شود. البته تخم در معنای خایه هم در فارسی رایج است و مثلا کسی بگوید تخم دایناسور، ذهن به آن تخم ( آلت مخصوص ) هم می رود. اما در ترکی ما به تخم هر حیوان و هر پرنده ای کلا �یومورتا� میگیم و این کلمه کاملا معنی را می رساند در هر حیوان و پرنده ای که مورد نظر است.