[ویکی فقه] تحمل قرآن. در فهم قرآن، ظرفیتها با هم تفاوت دارد که در این مقاله به مختصری از آن اشاره می کنیم.
قرآن کریم کتابی عمیق و دارای باطن ها است و هر کس به حد ظرفیت وجودی خود می تواند از آن بهره مند شود و ائمه (علیهم السّلام) نیز آیات کریمه ی قرآن را برای همه ی افراد یکسان معنی نمی کردند. برای برخی به ظاهر قرآن معنی می فرمودند و برای برخی به باطن قرآن؛ و این بستگی به تحمل آن افراد داشت. «ذریح محاربی» که از اصحاب امام صادق (علیه السّلام) است و دارای کتاب روایی است و جایگاهی بس تمام دارد، از امام ششم (سلام الله علیه) درباره ی معنای آیه ی کریمه ی «ثم لیقضوا تفثهم و لیوفوا نذورهم» سپس، باید آلودگی هایشان را برطرف سازند؛ و به نذرهای خود وفا کنند. مطلبی را می پرسد و آن حضرت در جواب می فرمایند: مقصود از «تفثهم» ملاقات امام است یعنی پس از حج به حضور امام شرفیاب شدن. و مقصود از «و لیوفوا نذورهم» یعنی، آن عهدها را، که همان مناسک حج است، انجام دادن. عبدالله بن سنان که این روایت را از ذریح محاربی شنیده، می گوید: این مطلب برای من تازگی داشت خدمت امام ششم (علیه السّلام) شرفیاب شده عرض کردم: آیه را برایم معنا بفرمائید. آن حضرت فرمودند: «اخذ الشارب و قص الاظفار» یعنی موی شارب را کم کردن و ناخن را چیدن! عبدالله بن سنان عرض می کند: «جعلت فداک ان ذریح حدثنی عنک بانک قلت له «لیقضوا تفثهم:» لقاء الامام «و لیوفوا نذورهم:» تلک المناسک» ذریح محاربی از شما نقل می کند که فرموده اید مقصود از آیه، لقای امام و انجام مناسک است ولی شما برای من به گونه ی دیگری تفسیر می کنید. امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «صدق ذریح و صدقت» هم او صادق و راستگوست و هم این خبر که داده است، صادق و درست است. «ان للقرآن ظاهرا و باطنا و من یحتمل مثل ما یحتمل ذریح؟» قرآن ظاهری دارد که «ثم لیقضوا» بر اساس ظاهر به معنای اصلاح ظاهری بدن است و باطنی دارد که بر اساس آن، معنای این عبارت، اصلاح باطن و درون انسان است که با ملاقات امام (علیه السّلام) حاصل می شود و چون هر سؤال کننده ای نمی تواند اسرار قرآن و معارف باطن آن را تحمل کند، لذا قرآن را برای هر کس به قدر توانش تفسیر می کنیم و ذریح از حاملان اسرار قرآن است. آنچه در زیارت جامعه ی کبیره به امامان (علیهم السّلام) عرض می کنیم: «محتمل لعلمکم» یعنی به شما متوسل می شوم و از خدا می خواهم که بتوانم علم شما را تحمل کنم، ناظر به احادیث معروفی است که فرموده اند: «ان احادیثنا صعب مستصعب لا یحتملها الا نبی مرسل او ملک مقرب او عبد امتحن الله قلبه للتقوی» یعنی فهم دقیق احادیث ما، بسیار مشکل است و کسی توان تحمل آن را ندارد جز نبی مرسل یا فرشته ی مقرب یا بنده ای که خداوند قلب او را برای تقوا آزمایش کرده است. جابر از حضرت امام باقر (علیه السّلام) تفسیر آیه ای را پرسید و آن حضرت پاسخ دادند. بار دیگر از همان آیه پرسید و امام به گونه ی دیگری جواب فرمودند. جابر عرض کرد پیش از این، جواب دیگری فرمودید. حضرت امام باقر (علیه السّلام) می فرماید: «یا جابر ان للقرآن بطنا و للبطن بطن و له ظهر و للظهر ظهر، یا جابر لیس شیء ابعد من عقول الرجال من تفسیر القرآن، ان الآیة یکون اولها فی شیء و آخرها فی شیء و هو کلام متصل متصرف علی وجوه» ؛ ای جابر برای قرآن بطن است و برای آن بطن هم بطن است و برای قرآن ظهر است و برای ظهر آن نیز ظهر است؛ ای جابر هیچ چیزی مانند تفسیر قرآن از عقل های مردان دور نیست، به درستی که اول آیه ای در چیزی سخن می گوید و آخرش در چیز دیگر و قرآن، کلام متصل و پیوسته ای است که وجوه فراوان دارد.
پی بردن به معانی باطنی قرآن
گفتنی است که پی بردن به معانی باطنی قرآن مخصوص پاکان و معصومین (علیهم السّلام) است لیکن پیروان راستین علمی و عملی آن جان های نورانی به مقدار پیروی از آنان سهمی از ادراک باطن را خواهند داشت؛ البته همان طور که ظاهر آیات تفسیر کننده ی یکدیگر بوده و با هم مرتبطند، باطن آنها نیز بیان کننده ی همدیگر بوده و با هم پیوند ناگسستنی دارند.
قرآن کریم کتابی عمیق و دارای باطن ها است و هر کس به حد ظرفیت وجودی خود می تواند از آن بهره مند شود و ائمه (علیهم السّلام) نیز آیات کریمه ی قرآن را برای همه ی افراد یکسان معنی نمی کردند. برای برخی به ظاهر قرآن معنی می فرمودند و برای برخی به باطن قرآن؛ و این بستگی به تحمل آن افراد داشت. «ذریح محاربی» که از اصحاب امام صادق (علیه السّلام) است و دارای کتاب روایی است و جایگاهی بس تمام دارد، از امام ششم (سلام الله علیه) درباره ی معنای آیه ی کریمه ی «ثم لیقضوا تفثهم و لیوفوا نذورهم» سپس، باید آلودگی هایشان را برطرف سازند؛ و به نذرهای خود وفا کنند. مطلبی را می پرسد و آن حضرت در جواب می فرمایند: مقصود از «تفثهم» ملاقات امام است یعنی پس از حج به حضور امام شرفیاب شدن. و مقصود از «و لیوفوا نذورهم» یعنی، آن عهدها را، که همان مناسک حج است، انجام دادن. عبدالله بن سنان که این روایت را از ذریح محاربی شنیده، می گوید: این مطلب برای من تازگی داشت خدمت امام ششم (علیه السّلام) شرفیاب شده عرض کردم: آیه را برایم معنا بفرمائید. آن حضرت فرمودند: «اخذ الشارب و قص الاظفار» یعنی موی شارب را کم کردن و ناخن را چیدن! عبدالله بن سنان عرض می کند: «جعلت فداک ان ذریح حدثنی عنک بانک قلت له «لیقضوا تفثهم:» لقاء الامام «و لیوفوا نذورهم:» تلک المناسک» ذریح محاربی از شما نقل می کند که فرموده اید مقصود از آیه، لقای امام و انجام مناسک است ولی شما برای من به گونه ی دیگری تفسیر می کنید. امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «صدق ذریح و صدقت» هم او صادق و راستگوست و هم این خبر که داده است، صادق و درست است. «ان للقرآن ظاهرا و باطنا و من یحتمل مثل ما یحتمل ذریح؟» قرآن ظاهری دارد که «ثم لیقضوا» بر اساس ظاهر به معنای اصلاح ظاهری بدن است و باطنی دارد که بر اساس آن، معنای این عبارت، اصلاح باطن و درون انسان است که با ملاقات امام (علیه السّلام) حاصل می شود و چون هر سؤال کننده ای نمی تواند اسرار قرآن و معارف باطن آن را تحمل کند، لذا قرآن را برای هر کس به قدر توانش تفسیر می کنیم و ذریح از حاملان اسرار قرآن است. آنچه در زیارت جامعه ی کبیره به امامان (علیهم السّلام) عرض می کنیم: «محتمل لعلمکم» یعنی به شما متوسل می شوم و از خدا می خواهم که بتوانم علم شما را تحمل کنم، ناظر به احادیث معروفی است که فرموده اند: «ان احادیثنا صعب مستصعب لا یحتملها الا نبی مرسل او ملک مقرب او عبد امتحن الله قلبه للتقوی» یعنی فهم دقیق احادیث ما، بسیار مشکل است و کسی توان تحمل آن را ندارد جز نبی مرسل یا فرشته ی مقرب یا بنده ای که خداوند قلب او را برای تقوا آزمایش کرده است. جابر از حضرت امام باقر (علیه السّلام) تفسیر آیه ای را پرسید و آن حضرت پاسخ دادند. بار دیگر از همان آیه پرسید و امام به گونه ی دیگری جواب فرمودند. جابر عرض کرد پیش از این، جواب دیگری فرمودید. حضرت امام باقر (علیه السّلام) می فرماید: «یا جابر ان للقرآن بطنا و للبطن بطن و له ظهر و للظهر ظهر، یا جابر لیس شیء ابعد من عقول الرجال من تفسیر القرآن، ان الآیة یکون اولها فی شیء و آخرها فی شیء و هو کلام متصل متصرف علی وجوه» ؛ ای جابر برای قرآن بطن است و برای آن بطن هم بطن است و برای قرآن ظهر است و برای ظهر آن نیز ظهر است؛ ای جابر هیچ چیزی مانند تفسیر قرآن از عقل های مردان دور نیست، به درستی که اول آیه ای در چیزی سخن می گوید و آخرش در چیز دیگر و قرآن، کلام متصل و پیوسته ای است که وجوه فراوان دارد.
پی بردن به معانی باطنی قرآن
گفتنی است که پی بردن به معانی باطنی قرآن مخصوص پاکان و معصومین (علیهم السّلام) است لیکن پیروان راستین علمی و عملی آن جان های نورانی به مقدار پیروی از آنان سهمی از ادراک باطن را خواهند داشت؛ البته همان طور که ظاهر آیات تفسیر کننده ی یکدیگر بوده و با هم مرتبطند، باطن آنها نیز بیان کننده ی همدیگر بوده و با هم پیوند ناگسستنی دارند.
wikifeqh: تحمل_قرآن