تحقیق ماللهند

[ویکی فقه] تحقیق ماللهند (کتاب). تحقیق مالِلهند، کتابی درباره عقاید دینی، آرای فلسفی، ادبیات، تقویم، نجوم، جغرافیا، و آداب و رسوم هندی، به عربی، تألیف ابوریحان بیرونی در قرن پنجم است.
نام کامل آن کتاب البیرونی فی تحقیق ماللهند من مقولة مقبولة فی العقل أو مرذولة است و به کتاب الهند نیز شهرت دارد.در این کتابِ دایرة المعارف گونه که مهمترین اثر بیرونی در هندشناسی به شمار می آید، به تاریخ هند نیز پرداخته شده است؛ این اثر از لحاظ تاریخ ادیان نیز اهمیت دارد.
ساختار کتاب
کارل ادوارد زاخائو در مقدمه مهمی که بر ترجمه فی تحقیق ماللهند نوشته است، درباره طرح ابواب کتاب اظهار کرده که: «صورت کلی اغلب باب ها از سه بخش تشکیل می گردد؛ در بخش اول خلاصه ای از مساله را آن گونه که خود بیرونی دریافته است، مطرح می کند؛ در بخش دوم چنانچه بحث از دین، فلسفه و نجوم باشد، به طرح عقاید هندوان و ذکر شواهدی از کتاب های آنان می پردازد و چنانچه بحث از ادبیات، تاریخ، جغرافیا، قوانین، آداب و رسوم باشد، مطالبی را که در این موارد به صورت شفاهی شنیده و یا خود مشاهده کرده است، بیان می دارد؛ و در بخش سوم از هر باب چنانچه موضوع مورد بحث برای خواننده غریب و نامانوس جلوه نماید، ضمن مقایسه آن با موارد مشابه آن از اقوام و ملل دیگر، سعی در مفهوم کردن موضوع می کند، و این بدان علت است که قصد وی از تالیف کتاب «فی تحقیق ماللهند» آن نیست که کاستی ها و نقاط ضعف جامعه هند را آشکار ساخته و به ابطال آرا و اقوال آنان بپردازد، بلکه همان طوری که در خاتمه کتاب ذکر کرده است، می کوشد تا تصویری درست و راست از حیات روحی و معنوی مردم هند را در برابر دیگران قرار داده و زمینه تعامل اجتماعی دیگران با هندوان را فراهم سازد.
فهرست کتاب و محتوای مقدمه آن
تحقیق ماللهند یک مقدمه و هشتاد باب دارد.مقدمه کتاب شرحی است در اهمیت درستی اخبار، علل پیدایش روایات نادرست، نقد آرای مسلمانان درباره ادیان دیگر، اشاره به تحقیقات و آرای ابوالعباس ایرانشهری (فیلسوف قرن سوم و چهارم) در باره ادیان هندی و سبب تألیف کتاب. بیرونی می نویسد که این کتاب جدل و احتجاج نیست، بلکه نقلی است از کلام هندیان آنگونه که هست.
محتوای ابواب کتاب
...

[ویکی نور] فی تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل او مزدوله، اثر ابوریحان بیرونی است که مطالعه مقایسه ای بین ادیان یونانی، هندنی و ایرانی است، از این رو گفته اند که وی بنیان گذار مطالعه تطبیقی در فرهنگ بشری است.
کارل ادوارد زاخائو در مقدمه مهمی که بر ترجمه فی تحقیق ماللهند نوشته است، درباره طرح ابواب کتاب اظهار کرده که: «صورت کلی اغلب باب ها از سه بخش تشکیل می گردد؛ در بخش اول خلاصه ای از مسأله را آن گونه که خود بیرونی دریافته است، مطرح می کند؛ در بخش دوم چنانچه بحث از دین، فلسفه و نجوم باشد، به طرح عقاید هندوان و ذکر شواهدی از کتاب های آنان می پردازد و چنانچه بحث از ادبیات، تاریخ، جغرافیا، قوانین، آداب و رسوم باشد، مطالبی را که در این موارد به صورت شفاهی شنیده و یا خود مشاهده کرده است، بیان می دارد؛ و در بخش سوم از هر باب چنانچه موضوع مورد بحث برای خواننده غریب و نامأنوس جلوه نماید، ضمن مقایسه آن با موارد مشابه آن از اقوام و ملل دیگر، سعی در مفهوم کردن موضوع می کند، و این بدان علت است که قصد وی از تألیف کتاب «فی تحقیق ماللهند» آن نیست که کاستی ها و نقاط ضعف جامعه هند را آشکار ساخته و به ابطال آرا و اقوال آنان بپردازد، بلکه همان طوری که در خاتمه کتاب ذکر کرده است، می کوشد تا تصویری درست و راست از حیات روحی و معنوی مردم هند را در برابر دیگران قرار داده و زمینه تعامل اجتماعی دیگران با هندوان را فراهم سازد.
در مورد نوشتن تحقیق ماللهند نیز باید دانست که بیرونی بعد از سال ها اقامت در هند و معاشرت با طبقات مختلف مردم و کنکاش در آدب و رسوم اجتماعی دست به تألیف یکی از بهترین آثار خود؛ یعنی کتاب تحقیق ماللهند زد که بنا به شهادت تمام مستشرقین و مطلعیت صحیح ترین و مستدل ترین مدرکی است که در مورد آداب و رسوم اجتماعی، مذهب گاهشماری و نجوم هند در قرون وسطی نوشته شده است.
کتاب فی تحقیق ماللهند، یکی از عالمانه ترین و غنی ترین تحقیقات انسانی و اجتماعی است که در دوران قدیم در زمینه مسائل مردم شناسی نوشته شده است؛ یعنی در زمانی که چنین مطالعاتی در مغرب زمین از حد وقایع نگاری فراتر نمی رفته است، ابوریحان بسان مردم شناسی زبردست و متفکری متبحّر، به تحقیق در زوایای زندگی فردی و اجتماعی هندوان پرداخته است.
کارل ادوارد زاخائو، خاورشناس آلمانی و کسی که با ترجمه دو اثر مهم بیرونی به نام «الآثار الباقیه عن القرون الخالیه» و «فی تحقیق ماللهند» او را به اروپا شناساند، می گوید: من معتقدم در وجود بیرونی یک ویژگی نوین بوده که به روح انتقادی قرن نوزدهم نزدیک است.

تَحقیق مالِلهِند
کتابی به عربی در عقاید دینی، آرای فلسفی، مردم شناسی و جغرافیای هند، نوشتۀ ابوریحان بیرونی (۳۶۳ـ۴۴۰ق). این کتاب که مهم ترین اثر بیرونی و نیز نخستین و معتبرترین تألیف در هندشناسی محسوب می شود، شامل یک مقدمه و ۸۰ باب است: مقدمۀ آن شرحی است در علل روایات نادرست، نقد آرای مسلمانان دربارۀ دیگر ادیان، سبب تألیف کتاب و روش توصیفی مؤلف. باب اول، پیش درآمدی است بر روش تحقیق در علوم و معارف هندی و دشواری های آن و علل بیگانه ماندن مسلمانان از حکمت و دانش های هندوان که از نظر بیرونی به علت مباینت افکار، اعتقادات، آداب و رسوم این دو مردم است. باب های دو تا سیزده دربارۀ دین و فلسفه هندی؛ باب های چهارده تا ۶۲ به دانش های هندی، باب ۶۳ تا ۷۷ به آداب و رسوم طبقات چهارگانه هند؛ و سه باب آخر دربارۀ نجوم هندی است. ارزش کتاب بدان روست که مؤلف، اطلاعات خود را نه به نقل از منابع اسلامی گذشته، بلکه با مطالعۀ مستقیم آثار معتبر هندی در زمینه های گوناگون و مشاهدۀ عالمانه جامعۀ هند و گفت وگو با صاحب نظران حوزه های مختلف فراهم آورد. بدین منظور، او زبان سانسکریت آموخت و مدت سیزده سال در مناطق غربی هند زندگی کرد. بیرونی با آگاهی از پیوند استوار فکر و زبان و با توجه به این که قالب های لفظی و فکری هندویی و اسلامی به دو عالم فرهنگی متفاوت تعلق دارند، تنها در صورتی به جای اصطلاحات هندی، معادل های عربی نهاده که آن دو، از لحاظ معنا کاملاً یکسان بوده اند، در غیر آن صورت، همان اصطلاح هندی را به کار برده است. بیرونی، گذشته از منابع یونانی، از منابع زردشتی، مسیحی، مانوی و در موارد معدودی، از آثار صوفیه نیز استفاده کرده است. پس از بیرونی در جهان اسلام هیچ کس روش علمی او را در تحقیق ماللهند و دیگر آثارش دنبال نکرد. ادوارد زاخاو، این کتاب را تصحیح و با مقدمه ای جامع به چاپ رساند (لندن، ۱۸۸۸/ ۱۸۸۷) و پس از آن به انگلیسی (لندن، ۱۹۱۰) و سپس به آلمانی ترجمه کرد. علاوه بر آن به روسی، هندی، اردو، مالایی و بنگالی نیز ترجمه شده است. اکبر داناسرشت (تهران، ۱۳۲۱ش)، منوچهر صدوقی سها (تهران، ۱۳۶۲ش) و غلامرضا اعوانی (تهران، ۱۳۷۵ش) بخش هایی از این کتاب را به فارسی ترجمه کرده اند.