تجریش

تجریش نام شهری در کلان شهر تهران است که به عنوان یکی از محلّه های شهر تهران هم به شمار می آید. تجریش مرکز بخش لواسانات شهرستان شمیرانات استان تهران است و در منطقهٔ ۱ شهر تهران واقع شده است. بر مبنای آخرین داده های جغرافیایی بیشترین درازای شهر تجریش ۳ کیلومتر است![ ۵] [ ۶] میدان تجریش ( سر پل تجریش ) که نقطهٔ پایانی خیابان ولیعصر است، یکی از مکان های تجاری و شلوغ و زیبا تهران به شمار می رود. بازار قدیم تجریش هم مابین میدان تجریش ( سر پل تجریش ) تا میدان قدس ( تجریش قدیم ) قرار دارد و از بازارهای مهم تهران شمرده می شود. [ ۷]
مسیلی از تجریش می گذرد با پلی بر روی آن که به سر پل تجریش معروف است و امروزه همان بخش اصلی میدان تجریش است. سر پل تجریش در گویش محلی فارسی تجریش در قدیم گوگَل[ ۸] نامیده می شد که به معنی « گلهٔ گاو» است. [ ۹]
هزار سال پیش نام تجریش را طجرشت می نوشتند که یکی از روستاهای شهرری بوده است.
چنان که نجم الدین راوندی در شرح سلطنت طغرل سلجوقی آورده است:
آنگاه سلطان از تبریز به سوی شهرری رفت تا زفاف به دار الملک باشد. اندک مایه رنج بر وی مستولی شد، به قصران بیرونی، به در ری به دیه ( روستا ) طجرشت ( تجریش ) از جهت خنکی هوا نزول فرمود، چه حرارت هوا به غایت بود ( به سال ۴۵۵ ق ) .
جالب اینجاست که طغرل در همان تجریش وفات یافت و جنازه اش برای دفن به شهرری منتقل شد. البته مقبرهٔ متبرکهٔ صالح ابن موسی کاظم، برادر امام هشتم شیعیان نیز دلیل دیگری بر قدمت این منطقه می باشد. زمانی که او خبر ولیعهدی برادرش را می شنود از عراق راهی ایران می شود. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ که همان کرج امروزیست در تعقیب امامزاده بود که او را در باغ گلشن قریهٔ تجریش در کنار همان درخت چنار کهنسال به شهادت می رساند. اهالی این منطقه به احترام انتصاب وی به ائمه، برای وی گنبد و بارگاه می سازند. دربارهٔ مناطق دیگر شمیران اطلاعاتی از گذشتهٔ دورتر وجود دارد. اما هنوز دربارهٔ تجریش اطلاعات بیشتری نیست. [ ۱۰]
تجریش در دامنهٔ رشته کوه البرز است و میدان تجریش در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. [ ۱۱]
آب و هوای تجریش معتدل و متمایل به سرد است. بیشینهٔ دمای آن در تابستانها ۳۶ درجه و کمینهٔ آن در زمستان ها ۲۰ - درجه است. [ ۱۲]
در تجریش قنات های متعددی وجود داشته است و برخی از آن ها هنوز هم آب دهی دارند. از جمله قنات امامزاده صالح ( مظهر آن در صحن امامزاده ) ، قنات محمدیه، قنات مقصودبک در کنار رود دربند، قنات سرپل تجریش و قنات کهریزک که مظهر آن در تکیهٔ پایین تجریش بوده است. [ ۱۳]

میدان تجریش در دهه 1330
مرکز شهرستان شمیرانات و منطقه ای کهن در تهران. در منابع تاریخی قرن ۵ق، از آن با نام طَجرِشت یاد شده است. بعضی معتقدند که تجریش مخفف تَجَردَشت، به معنی قصرالدشت است، مانند قصرالدشتِ غرب تهران. در این ترکیب، تجر، به معنای «قصر» است. طغرل سلجوقی در تجریش کاخی ییلاقی داشت و در همان جا درگذشت. بنای تاریخی و مشهور امامزاده صالح از قرن های ۷ـ۸ق، در تجریش قرار دارد. . امامزاده صالح در تجریش واقع شده است. در حیاط این امامزاده چناری بود که عمر چندصدساله داشت. تجریش درگذشته به محلۀ بالا و محلۀ پایین تقسیم می شد و تا دهۀ ۱۳۴۰ش، شمیرانی ها، نایینی ها، اصفهانی ها، خراسانی ها، شیرازی ها، یزدی ها، طالقانی ها و لرها ساکنان آن را تشکیل می دادند. امامزاده قاسم، دزاشیب، دربند و نیاوران، محله های بزرگ تجریش اند. تجریش در گذشته از دهات شمیران و ییلاق مردم تهران بود، مظفرالدین شاه قصر محمدیه را در آن جا بنا کرده بود و بسیاری از اعیان و اشراف، باغ ها و عمارت های ییلاقی در آن جا داشتند، ازجمله قهرمان میرزا سالور عین السلطنه که در دورۀ رضاشاه پهلوی، باغ او را برای کشیدن جادۀ قدیم شمیران (خیابان شریعتی کنونی) به دو نیم کردند و با تخته دور آن دیوار کشیدند و سال ها به باغ تخته ای شهرت داشت؛ باغ ظل السلطان که در همان دوره برای احداث خیابان سعدآباد به دو قسمت و بعدها باقی ماندۀ آن جزئی از زمین های باغ ملک شد؛ باغ معتضدیه در حدود دربند که سال ها در اجارۀ سفارت فرانسه بود و یکی از ساختمان های آن تا دهۀ ۱۳۷۰ش هنوز باقی بود؛ باغ مشیرالسلطنه که هنوز باقی است و باغ آصف الدوله که به کتابخانه تبدیل شده است. یکی از قدیمی ترین سینماهای تهران، سینما آستارا، در تجریش ساخته شده است. با تغییر وسایل حمل ونقل از درشکه و گاری به تاکسی و اتوبوس، رفت وآمد مردم تهران به تجریش به خصوص در تابستان ها افزایش یافت و در انتهای جادۀ قدیم، میدان تجریش (قدس کنونی) احداث شد، هتلی به نام ایران در آن جا تأسیس و رفته رفته تجریش جزئی از شهر تهران شد. میدان تجریش خیابان های شریعتی، نیاوران، دربند و ولی عصر را به یکدیگر می پیوندد. در اطراف پل تجریش بر روی رودخانۀ دربند، میدانی بنا شد که به سرپل تجریش شهرت یافت و گردشگاه مهم مردم تهران را تشکیل داد و کافه رستوران های بسیار در خیابان های مجاور آن برپا شد. ازجمله کافه رستوران فرد در جنوب غربی خیابان سعدآباد که خوانندگان مشهور، در آن برنامه اجرا می کردند. محوطۀ سرپل تجریش که بازاری بزرگ را تشکیل می داد، پس از حادثۀ سیل عظیم ۱۳۶۸، بازسازی و بازار آن برچیده شد و در بخشی از آن ترمینال اتوبوس های شهری به وجود آمد. در تجریش یخچالی بزرگ قرار داشت. بین ایستگاه و میدان سرپل تجریش گورستانی بزرگ بود. گورستان تجریش در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی، به بیمارستان رضا پهلوی تبدیل شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیمارستان شهدا نام گرفت. بازار قدیمی تجریش با پاساژها و بازارچه های متعدد از مراکز خرید مهم مردم تهران است. مسجد معروف گیاهی در تجریش قرار دارد. از خیابان های معروف آن می توان از کاشف (کوچۀ کمیسری سابق)، اسدی، مقصودبیک، واعظی، ثبت، دربند، جعفرآباد و سعدآباد نام برد.