شهرستان شمیرانات

شهرستان شمیرانات شمالی ترین شهرستان استان تهران است که در دامنه های البرز مرکزی قرار گرفته است. این شهرستان از ۲ بخش لواسانات و رودبار قصران تشکیل شده است. [ ۳] این شهرستان در شمال به استان مازندران و استان البرز و نیز از جنوب به شهرستان های تهران و پردیس و دماوند همسایه است.
مرکز این شهرستان، شهر تجریش می باشد که شامل سرتاسر منطقه ۱ شهرداری تهران می گردد. تجریش در مجاورت شهر تهران و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد که به علت گسترش تدریجی پایتخت، در تهران ادغام شده است. همچنین شهر تجریش مرکز بخش لواسانات و شهر اوشان، فشم، میگون مرکز بخش رودبار قصران می باشد.
این شهرستان به دلیل قرارگیری بر روی سلسه جبال البرز، در بیشتر نقاط از اقلیم کوهستانی برخوردار است و دارای زمستان هایی طولانی، پربارش و طاقت فرسا می باشد و تنها قسمت هایی از جنوب این شهرستان که در شمال شهر تهران واقع شده است، از آب وهوای معتدل کوهستانی بهره می برد.
در تقسیمات جدید کشوری ایران که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی شکل گرفت، تجریش و شمیرانات یکی از دهستان های بخش کن شد. در ۱۱ فروردین ۱۳۲۷ به تصویب هیئت وزیران، شمیرانات از کن جدا و به بخش تبدیل شد. [ ۴]
جمعیت شهرستان شمیرانات بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بدون احتساب جمعیت شهر تجریش برابر ۴۷٬۲۷۹ نفر با تعداد ۱۶٬۱۰۷ خانوار است.
دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه ای از گویش های فارسی - مازندرانی است و ویژگی های زبان های حاشیه دریای خزر را دارد[ ۵] در سال های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند به دلیل مجاورت با استان مازندران لهجه مازندرانی داشتند. والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با گویش مازندرانی دارد. تا امروز در محدوده هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و… هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه ای که ملایم شده گویش مازنی است[ ۶] . گیتی دیهیم در کتاب بررسی خرده گویش های منطقهٔ قصران به انضمام واژه نامهٔ قصرانی آورده است: البته زبان رایج در لالان مانند اوشان، فشم، میگون و لواسان، کاملاً تاتی نیست و زبان مازندرانی بسیار در آن نفوذ یافته است. گویش مردم لالان به گویش روستاهای امامه، زایگان، آبنیک، گرمابدر، میگون و شمشک در قصران بسیار نزدیک است. نفوذ مازندرانی در زبان تاتی قصران به این دلیل است که قصران در گذشته تحت حاکمیت طبرستان قرار داشته اما در تقسیمات کشوری معاصر جزو استان تهران محسوب می شود. [ ۷] حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، گاجره و روستاهای کوهپایه ای توچلال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشهٔ زبان های دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تأثیر یافته است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجهٔ مازندرانی به همان نسبت افزوده می شود، چنان که در لهجهٔ میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر لهجهٔ مازندرانی غلبه دارد. [ ۸]