تبیین اخبات

[ویکی فقه] آرای مفسّران در تفسیر آیات مربوط به اِخبات به هم نزدیک است؛ امّا در تعبیرها و برداشت آزاد آنان از آیات، با توجّه به معانی اصلی و مجازی اِخبات و نیز قبل و بعد آیات، اندکی تفاوت وجود دارد؛ بنابراین، مفهومی که از اِخبات ارائه داده اند نیز متفاوت است:
برخی، مقصود از اِخبات درآیات ۲۳ سوره هود و ۳۵-۳۴ سوره حج را اطمینان به خدا دانسته اند؛ چنان اطمیـنانی که به واسطه آن، ایمان جای گرفته در قلب انسان متزلزل نشود و شک و زیغ به آن راه نیابد؛ هم چون زمین مطمئنّی که آن چه بر آن مستقر شود، با ثبات و بدون تزلزل نگه می دارد. بعضی، اِخبات را خضوع، خشوع و انابه مستمر و مداوم با حالتی یک نواخت و یک سان و بدون نقصان در برابر پروردگار و برای عبادت پروردگار از غیر او بریدن و به سوی او منقطع شدن دانسته اند. برخی اِخبات را هم چون موارد پیشین به حصول طمأنینه و خضوع در برابر خدا تفسیر کرده؛ امّا آن را نتیجه ایمان و عمل صالح دانسته اند. گروهی نیز اِخبات را به تسلیم قلبی مطلق، بی چون و چرا و بدون قید و شرط برای خدا تفسیر کرده و جمله «و اَخبَتوا اِلی رَبِّهِم» را در مقام بیان تأثیر حالات قلبی و معنوی در پاداش انسان و نیز قبولی ایمان و عمل دانسته اند؛ بنابراین، اِخبات را شرط کارساز بودن ایمان و عمل و سرانجام ورود و خلود در بهشت می دانند.
از نظر عرفاء
به نظر عدّه ای، مقصود از اِخبات، همانند مورد پیش گفته همان تسلیم است با این توضیح که تسلیم، از بالاترین اخلاق حمیده و حتّی برتر از مقام رضا به امور تکوینی و تشریعی است.صاحب این نظر یادآور می شود که اِخبات در کلام امام صادق(علیه السلام)به تسلیم تفسیر شده است : «أتدرون ما التسلیم... هو واللّه الإخبات». برخی با طرح مباحث اخلاقی و با نگاه عرفانی، از آیه «و بَشِّرِ المُخبِتین» ، بحث کرده و به تبیین اِخبات پرداخته اند.اِخبات از دیدگاه یاد شده، یکی از ابواب ده گانه کمال و باطن شمرده شده که پس از قطع علایق و رفع موانع و اصلاح قوای نفس، به روی سالک گشوده می شود. و نیز از نخستین مراحل طمأنینه دانسته شده که عبارت از ورود سالک به موضع و مقام امن، انس و سکون به پروردگار است؛ به گونه ای که سالک، از برگشت به علایق نفس و پریشانی احوال و نیز از تردید در قصد و ادامه سیر، به سبب انس و سکون به پروردگار در امان باشد.