تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای جزئیت نتیجه به سبب جزئیت یکی از دو مقدمه قیاس است.
یکی از شرایط عمومی اشکال قیاس «تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین» است؛ یعنی قضیه مطلوب در قیاس از لحاظ «کیف» و «کم» تابع ادنی و اخس (پست تر و پایین تر به لحاظ مرتبه) از دو مقدمه (صغرا و کبرا) است، به این معنا که اگر یکی از دو مقدمه، کلی و دیگری جزئی، یا یکی موجبه و دیگری سالبه باشد، چون کلیت، اشرف از جزئیت و موجبه بودن و اثبات در شرافت و رتبه، بالاتر از نفی و سلب است؛ پس نتیجه، جزئی و سالبه است. برای مثال، نتیجه قیاس «برخی مردم متکبرند و هر متکبری نادان است» چنین می شود: «برخی مردم احمق اند». در این مثال صغرا به لحاظ کم، جزئیه و کبرا کلیه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو و به لحاظ کم، جزئیه است. همچنین نتیجه قیاس «هر خداشناسی مؤمن است، و هیچ مؤمنی دروغ نمی گوید»، می شود: «هیچ خداشناسی دروغ نمی گوید». در این مثال، صغرا به لحاظ کیف، موجبه و کبرا سالبه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو است و به لحاظ کیف، سالبه می شود. بدین سان می توان گفت: قاعده کلی در انتاج، آن است که هرگاه یکی از دو مقدمه، سالبه یا جزئیه باشد، نتیجه، تابع همان مقدمه جزئیه یا سالبه است، زیرا جزئیت و سلب، حداقل و قدر متیقن انتاج است.
تبصره
نتیجه قیاس، از لحاظ ماده نیز تابع اخس و ارذل از دو مقدمه است؛ پس اگر یکی از دو مقدمه غیر یقینی (ظنی یا وهمی یا مشهوری یا تسلّمی و یا تخیلی) باشد و مقدمه دیگر یقینی، نتیجه غیر یقینی می شود. وضعیت مقدمات غیر یقینیه نسبت به یکدیگر نیز به همین نحو است؛ برای مثال اگر یک مقدمه وهمی و دیگری ظنی باشد، نتیجه وهمی است نه ظنی.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • تفتازانی، عبدالله بن شهاب الدین، الحاشیة علی تهذیب المنطق.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
...

پیشنهاد کاربران

بپرس