تاریخچه بحث عدل الهی

[ویکی فقه] مسئله عدل الهی در کلام اسلامی، تاریخی کهن دارد و می توان گفت از نخستین روزهای ظهور اسلام مطرح بوده است و در آیات نورانی قرآن کریم و احادیث بر عدل الهی تأکید و تصریح شده است و دارای مصادیق بسیاری می باشد.
مصادیق کلی عدل و حکمت الهی عبارتند از:
← عدل و حکمت در آفرینش
مسئله عدل الهی در کلام اسلامی، تاریخی کهن دارد و می توان گفت از نخستین روزهای ظهور اسلام مطرح بوده است. گذشته از آیات قرآن که بر عدل الهی تاکید و تصریح نموده است، در احادیث نبوی و سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) نیز این مساله مورد توجه شایان قرار گرفته است. و حتی گفتگوهایی در این باره میان پیروان برخی از ادیان با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) صورت گرفته است چنان که شیخ صدوق روایت کرده است: روزی فردی یهودی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) آمد و درباره مسائل بسیاری از آن حضرت سخن گفت، که از آن جمله عدل الهی بود. یهودی از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) پرسید: آیا پروردگارت ستم می کند؟ ـ پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) خیر. ـ یهودی: به چه دلیل؟ ـ پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم): لعلمه بقبحه و استغنائه عنه: چون زشتی ظلم را می داند، و نیازی هم ندارد. ـ یهودی: آیا در این باره، از جانب خداوند مطلبی نازل شده است؟ ـ پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) : آری. آن گاه آیات ذیل را برای او تلاوت نمود. «و ما ربک بظلام للعبید». «ان الله لا یظلم الناس شیئا و لکن الناس انفسهم یظلمون». «و ما الله یرید ظلما للعالمین». «و ما الله یرید ظلما للعباد». پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) (در عصر خلفا) نیز مسئله عدل الهی مورد بحث و گفتگو بود، و امام علی (علیه السّلام) به عنوان برترین شخصیت علمی و کلامی، پاسخگوی پرسش هایی که در این باره مطرح می شد، بودند. و با نظارت دقیق و روشنگری های خود، از بروز انحراف در این گونه مسائل جلوگیری می کردند. گفتگوهای آن حضرت در مسائل قضا و قدر، جبر و اختیار گواه روشن این مدعاست.
← فصل جدید تاریخ الهیات
اگر چه همه مسلمانان به عدل الهی اعتقاد دارند و این مسئله از ضروریات اسلام به شمار می رود، ولی هر یک از عقل گرایان عدل الهی را به گونه ای خاص تفسیر نموده اند، عقل گرایان که آن را براساس حسن و قبح عقلی تفسیر نموده اند، خود را معتقد و مدافع واقعی عدل الهی دانسته، و منکران حسن و قبح عقلی را در حقیقت منکر عدل به شمار آورده اند. از این روی، عدل را به عنوان یکی از اصول مذهب خود قرار داده اند. عدل هم در مذهب معتزله و هم در مذهب امامیه از اصول اساسی مذهب آنان به شمار آمده است. بدین جهت این دو مذهب کلامی را «عدلیه» می نامند.
اهمیت اصل عدل
...