تاریخ گیلان

یافته های باستانشناسی در گیلان نشان دهنده وجود تمدن هایی سه هزار ساله چون مارلیک و املش است که آثار باستانی خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین می دهد. تا قرن هفتم پس از میلاد گیلان در دورانی که امپراطوری های پی در پی هخامنشی، سلوکی، پارتی و ساسانی که بر ایران حکم می راندند، گیلان بیشتر اوقات مستقل یا نیمه مستقل بود.
در هجوم عرب ها دیلمیان مقاومت شدیدی در برابر اشغالگران عرب نشان دادند و گیلان به اشغال آنان در نیامد. دیلمیان پذیرش اسلام را با مذهب تشیع آغاز کردند و از فرق شیعه، مذهب زیدیه، اولین و پرطرفدارترین آنان در گیلان بود. و سپس گیلانیان مذهب شیعه دوازده امامی انتخاب کردند.
گیلان به دو بخش دو سوی سفیدرود به نام های بیه پیش و بیه پس تقسیم شده است. مناطق عمده حاکمان خودشان را داشتند که اغلب در حال جنگ با همدیگر بودند اما با هم همکاری می کردند تا از نزدیکی به قدرت های خارجی دوری کنند. کوه های بلند با گذرگاه های باریک پرپیچ و خم، جنگل های غیرقابل تسخیر، باران های فراوان، و اقلیم نامناسب آن، فاتحان قدرتمند را به اعمال خراج قانع می کرد و از فکر حمله بازمی داشت؛ بنابراین گیلان تا زمانی که می توانست حکومتی خودمختار بماند، منطقه ای مطلوب پناهندگان سیاسی بود. در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی، دو سلسله کیایی و اسحاقوندی بر دو بخش گیلان حکومت می کردند که با حمله صفویان برچیده شدند.
در قرن هیجدهم گیلان به مدت دوازده سال توسط روسیه اشغال شد. در قرن نوزدهم افزایش تجارت خارجی و توسعه سریع حمل و نقل در خزر و سیل مسافر و بار در راه ترانزیتی تهران - انزلی گیلان را به مدار اقتصاد نوظهور جهانی و قدرت مرکزی آورد و گیلان با تبدیل شدن به مرکز تماس سیاسی اقتصادی و اجتماعی با غرب در واپسین دهه های قرن نوزده، تبدیل به میدانی برای شماری از جنبش های شورشی مهم رادیکال در دوره ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۱ تبدیل شد. گیلانیان نقشی اساسی در پیروزی انقلاب مشروطیت و اعاده مشروطیت پس از استبداد صغیر داشتند و با فتح تهران، محمد علی شاه را برکنار کردند. نهضت جنگل گیلان منجر به تأسیس جمهوری شورایی گیلان، به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی شد که اولین و تنها حکومت سوسیالیستی در ایران بوده است.