تاریخ رویان

[ویکی فقه] تاریخ رویان، کتابی به فارسی درباره تاریخ محلی سرزمین رویان تألیف مولانا اولیاءاللّهِ آملی است.
مولانا اولیاءاللّهِ آملی در سال ۷۵۰ از آمل به رویان مهاجرت کرد و به حضور فخرالدوله شاه غازی بن زیار (سال های ۷۶۱ـ۷۸۰)، از بادوسپانیان (اِستَنداران)، راه یافت و به تشویق او به نوشتن تاریخ رویان پرداخت.
تاریخ آغاز و پایان تألیف این اثر روشن نیست، اما مؤلف در خاتمه کتاب به شرح رویدادهای تاریخ رویان تا ۸۰۵ اشاره کرده است.

فصل ها و باب های کتاب
تاریخ رویان مشتمل است بر مقدمه ای در ذکر فواید علم تاریخ و هشت باب و هر باب دارای چند حکایت.
مطالب باب ها به ترتیب عبارت اند از: شرح چگونگی عمارت رویان در دوره باستان، نحوه به حکومت رسیدن ملوک استندار در رویان در دوره ساسانی، ورود اسلام به رویان و حکومت نواب و خلفا و علویان، وجه تسمیه استندار و تصحیح نسب نامه ملوک استندار به شیوه علمای انساب، باب پنجم و ششم و هفتم در ذکر رویدادهای حکومتهای ملوک رویان تا حکومت فخرالدوله شاه غازی بن زیار بن کیخسرو و شرح اوضاع مازندران و آشفتگیهای اجتماعی آن دوره تا زمان تألیف کتاب.

منابع تاریخ رویان
اولیاءاللّه برای تألیف تاریخ رویان از منابع بسیاری چون تاریخ طبرستانِ ابن اسفندیار، تاریخ طبری، سِیَرالملوک خواجه نظام الملک، شاهنامه مؤیدی، مقاتل الطالبیینِ ابو الفرج اصفهانی بهره برده است.
بیشترین استفاده او از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار است ضمن آن که کسروی وی را مؤلف قسم دوم تاریخ طبرستان می داند.
اولیاءاللّه در نگارش کتاب خود بخشهایی از تاریخ طبرستان را عیناً رونویسی کرده، اما هیچگاه مطلبی را بدون تحقیق ذکر نکرده و در مواردی بر اشتباهات تاریخی ابن اسفندیار تأکید کرده است.
تاریخ رویان به سبب حفظ برخی از واژگان قدیمی فارسی و ذکر آداب و رسوم کهن مازندران و رویان، و مشاهدات دقیق شخصی مؤلف، ارزشمند است.
تاریخ رویان همچنین از منابع سید ظهیر الدین مرعشی در تألیف تاریخ طبرستان و رویان و مازندران و اعتماد السلطنه در کتاب التدوین فی احوال جبال شروین بوده است.

چاپ و نشر تاریخ رویان در زمان حاضر
...

[ویکی نور] «تاریخ رویان»، تألیف (764ق) اولیاءالله آملی به زبان فارسی است. این اثر پس از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، مهم ترین کتاب تاریخ این سرزمین است. مؤلف این کتاب با قلمی توانا و نثری محکم و فصیح و عباراتی شیرین و دلچسب، سوانح ناحیه رویان را از قدیمی ترین ایام تا سال 764ق نوشته است. اهمیت این کتاب بدین لحاظ است که تعدادی از لغات قدیمی فارسی و آداب و سنن قدیمی مازندران و رویان را برای ما زنده نگاه داشته است.
کتاب؛ مشتمل بر یک مقدمه، هشت باب، یک خاتمه و دو بخش تعلیقات است. مقدمه کتاب در 28 صفحه به قلم آقای عباس خلیلی می باشد. وی برخی از اشکالات کتاب را در متن اصلاح کرده و بخش دیگری را در بخش تعلیقات و تصحیحات و استدراکات آورده است. پس از آن، تعلیقات و استدراکاتی نیز به قلم استاد عبدالحمید بدیع الزمانی آمده است.
تاریخ رویان نام کتابی است که هر خواننده با شنیدن این نام از خود می پرسد که «رویان» در کدام منطقه جغرافیایی قرار داشته است. به گفته محقق کتاب: اگر طبرستان قدیم را با کشیدن خطی از لب دریا تا حدود ری در حوالی رود هراز به دو بخش قسمت کنیم، بخش قسمت غربی، خاک رویان است. این منطقه از مغرب به رودخانه چالوس و کرج رود و از مشرق به رودخانه هراز و بژم موشا (کتل امامزاده هاشم امروز) و حدود دماوند و از جنوب به کوه های توچال که در شمال ری قدیم است و از شمال به حاشیه دریا محدود می شود.
کتاب با نثری نگارش شده که از نثر رایج امروزی قدری فاصله دارد. متن سنگین و استفاده از الفاظ عربی که گاه غلط نیز هست، از اشکالاتی است که محقق کتاب را به افزودن تعلیقات و تصحیحات مفصلی به کتاب ناگزیر کرده است. صرف نظر از اشکالات ادبی، کتاب دارای مطالب ارزشمندی است که به اختصار به آن اشاره می شود:
ابواب اول و دوم با ذکر چگونگی عمارت رویان بنا به گزارش بهاءالدین محمد کاتب در کتاب تاریخ طبرستان آغاز شده است. سپس به شرح حکومت شاه فیروز بن یزجرد که اولین حاکم رویان به شمار می رود و نزاع او با پادشاه هیاطله پرداخته شده است.