تاریخ تشیع

[ویکی فقه]
اندیشمندان درباره آغاز پیدایش تشیع، نظرهای متفاوتی دارند که آن را به طورکلی به دو دسته می توان تقسیم کرد:

← پیدایش تشیع پس از رحلت پیامبر
با توجه به این نظرها می توان گفت ایام سقیفه، اواخر خلافت عثمان، جنگ جمل، حکمیت و حادثه کربلا از دوره های اثر گذار بر تاریخ تشیع است. افزون بر آن، وجود شخصی به نام عبدالله بن سبا مورد تردید است. با همه این ها پیدایش تشیع در یکی از این دوره ها درست به نظر نمی رسد. بررسی احادیث نبوی نشان می دهد که واژه شیعه پیش از همه از زبان رسول خدا، محمد مصطفی(صلی الله علیه وآله) در احادیث متعددی برای نامیدن دوستداران علی(علیه السلام) به کار رفته است.

شیعه در روایات اهل سنت
اهل سنت روایات مختلفی در مورد شیعه در مجامع روایاتی خود ذکر کرده اند.
مسعودی نوشته است: عباس بن عبدالمطلب می گوید: «روزی نزد رسول خدا(صلی الله علیه وآله)بودیم که ناگهان علی بن ابی طالب وارد شد. همین که چشم پیامبر(صلی الله علیه وآله) به علی(صلی الله علیه وآله)افتاد، چهره اش شکفت. عرض کردم: یا رسول الله! شما به خاطر دیدن این پسر چهره تان باز شد! فرمود: عمو، به خدا سوگند! خداوند او را بیش از من دوست دارد. هیچ پیامبری نیست مگر این که اولادش از صلب خود اوست، ولی اولاد من پس از من، از نسل علی هستند. در روز قیامت، مردم را به نام خود و نام مادرشان بخوانند برای این که خداوند پرده پوشی می کند جز علی و شیعیانش که آنان را به نام خود و نام پدران شان صدا می زنند».
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به علی(علیه السلام) فرمود: «خدا گناهان شیعیان و دوستداران شیعیان تو را بخشیده است». هم چنین پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرموده است: «تو و شیعیانت در حوض کوثر بر من وارد می شوید. از آن سیراب خواهید شد و صورت تان سفید است و دشمنان تو تشنه و در غل و زنجیر بر من وارد می شوند.» پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)در حدیثی طولانی درباره فضایل علی(علیه السلام) به دخترش فاطمه(علیها السلام) می فرماید: «یا فاطمه! علی و شیعیان او رستگاران فردا هستند». هم چنین رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)فرمود: «یا علی ! خدا، گناهان تو، خاندانت و شیعیان و دوستداران شیعیانت را بخشیده است...».
حتی گفتنی است روایاتی نیز از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) درباره بعضی شیعیان از زبان مخالفان شیعه نقل شده است. برای نمونه، عایشه درباره حجر بن عدی نقل کرده است: آن گاه که ] پس از قتل حجر و یارانش حج گزارد و به مدینه آمد، عایشه به او گفت: «معاویه! هنگامی که حجر و یارانش را می کشتی، حلمت کجا رفته بود؟ آگاه باش که از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) شنیدم که فرمود: جماعتی در محلی به نام «مرج عذرا» کشته می شوند که اهل آسمان ها برای قتل آنان خشمگین می شوند.»
چون این احادیث انکار شدنی نیستند و محدثان بزرگ اهل سنت آن را نقل کرده اند، بعضی نویسندگان اهل سنت به تأویل ناروای آن دست زده اند.

دیدگاه ابن ابی الحدید
...

[ویکی اهل البیت] کلید واژه: شیعه، تاریخچه شیعه، پیدایش شیعه، شیعه اثنی عشری، انشعابات شیعه
منبع: این مقاله تلخیصی است از بخش نخست کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبائی رحمه الله با عنوان "کیفیت پیدایش و نشو و نمای شیعه".
شیعه در اصل لغت به معنای پیرو می باشد و به کسانی گفته می شود که جانشینی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را حق اختصاصی خانواده رسالت می دانند و در معارف اسلام پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام می باشند.
اطلاق شیعه بر دوستان و پیروان علی علیه السلام نخست، از طرف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صورت گرفته است. این مطلب، در احادیث متعددی که از آن حضرت روایت شده، مطرح شده است.
اما ابتدای تاریخ شیعه مربوط به زمان پس از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است که عده ای از دوستان و هواداران حضرت علی علیه السلام نظر به تعیین آن حضرت از سوی خدا به جانشینی پیامبر که در واقعه غدیر و مواقع دیگر توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله اعلام شده بود و خدمات گرانبهای آن حضرت به اسلام و فضائل مختص او به تعیین ابوبکر در واقعه ای موسوم به بنی ساعده معترض شدند.
مشاهده روش خلفای انتخابی و مغایرت آن با سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و شهرت علی علیه السلام به عنوان یک مسلمان کامل در بین عموم مردم به همراه روایات مزبور در خصوص او که همچنان در اذهان صحابیان بود، موجب شد که پس از قتل خلیفه سوم در موج اعتراضات به او، مردم مشتاقانه با علی علیه السلام دست بیعت دهند و شیعه به آرزوی دیرین خود که احیای حق اهل بیت علیهم السلام در خصوص دو مسئله خلافت و مرجعیت علمی بود، جامه عمل بپوشاند.
حضرت علی علیه السلام در دوران کوتاه خلافت خود همواره با توطئه های معاویه - والی شام در زمان خلیفه سوم که از قبول خلافت علی علیه السلام سر باز زده بود - و ناخشنودان از شیوه عادلانه او در حکومت به سرکردگی طلحه و زبیر - دو تن از صحابیان پیامبر - و خوارج ظاهربین کج اندیش مواجه و در جنگ بود و در نهایت با توطئه باقیمانده خوارج به شهادت رسید. پس از آن امام حسن علیه السلام به خلافت رسید اما دیری نپایید که به خاطر کمی یاران وفادار و پا در رکاب ناچار به قبول صلح با معاویه شد.
از این تاریخ به بعد شیعیان تنها می توانستند از وجود ائمه اطهار علیهم السلام از جهت علمی بهره ببرند که آن نیز با سختی ها و فشار فراوان از طرف دستگاه حکومتی همراه بود. به طوری که در مدت خلافت بنی امیه (40-132) هر گونه امنیت و مصونیت از جان و مالشان برداشته شده بود. لیکن هر چه فشار ستم و بیدادگری برایشان بیشتر می شد در عقیده خود استوارتر می گشتند و مخصوصاً از مظلومیت خود در پیشرفت عقیده بیشتر بهره می بردند و از آن پس در اواسط قرن دوم یعنی زمان امام پنجم و ششم شیعه امام باقر و امام صادق علیهماالسلام که خلفای عباسی زمام حکومت اسلامی را به دست گرفتند، شیعه از فرصتی که در این میان پیدا شد، نفسی تازه کرد و این دو امام همام توانستند شاگردان بسیاری تربیت نموده، روایات بسیاری از خود در جهان شیعه در آن عصر و به تبع آن در دوره های بعدی منتشر سازند و اعتقادات و فقه شیعه را مدون نموده، علوم گوناگونی را پایه گذاری نمایند.

[ویکی نور] تاریخ تشیع زیر نظر سید احمد رضا خضری، توسط محمود حیدری آقایی، قاسم خانجانی، حسین فلاح زاده و رمضان محمدی (نویسندگان جلد اول) و حسین حسینیان مقدم، منصور داداش نژاد، حسین مرادی نسب و محمدرضا هدایت پناه (نویسندگان جلد دوم) تألیف شده است. در این اثر تاریخ تشیع از ابتدای پیدایش آن تحت دو عنوان «دوره حضور امامان معصوم(ع)» و «دولت ها، خاندان ها و آثار علمی و فرهنگی شیعه» مورد بررسی قرار گرفته است. این اثر به زبان فارسی در سال 1384ش نوشته شده است.
انگیزه تألیف اثر حاضر آن است که تاکنون یک اثر جامع و پاسخگوی نیاز دانشجویان رشته تاریخ، به ویژه دانشجویان تاریخ و تمدن ملل اسلامی، نگارش نیافته است. انگیزه دیگر، آن است که به مدد بهره گیری از منابع، مآخذ، پژوهش ها و مطالعات نوین، بار دیگر مبانی و مفاهیم اساسی تشیّع و ارزیابی انتقادی علل و چگونگی پیدایش این مذهب و سیر تکوینی آن تبیین و سهم بزرگ و بی بدیل آن در تکوین نهضت معنوی اسلام روشن و نقش انکارناپذیر این مذهب در گسترش حیات معنوی و باروری اسلام بیان شود .
کتاب با دو مقدمه از ناشران و سید احمد رضا خضری آغاز شده و در قالب دو طرح پژوهشی جدا و براساس سرفصل دو درس تخصصی تاریخ تشیع (1) و (2) به اجرا درآمده است. جلد نخست این پژوهش که دارای پانزده فصل می باشد، به کلیات، مبانی، مفاهیم و تاریخ تشیع در دوره حضور امامان معصوم(ع) و جلد دوم که دارای سه بخش می باشد، به دولت ها، حکومت ها، خاندان ها و خدمات علمی و فرهنگی شیعه با تأکید بر مناطق شرق اسلامی اختصاص یافته است. به دلیل نبودن دروسی درباره امامان شیعه(ع) در دانشگاه ها، تاریخ تشیع(1) با محوریت امامان معصوم(ع) سامان یافت. در تاریخ تشیع(2) نیز از پرداختن به مطالب و موضوعات مهمی چون: تشیع در دوره صفویان، فاطمیان، ادریسیان، مزیدیان و حمدانیان، خودداری شد؛ زیرا این عناوین در دیگر دروس تخصصی دانشجویان جای گرفته است .
در پایان هر فصل، خلاصه مباحث آن، به همراه محورهای مطالعاتی آن فصل، ذکر گردیده است.
در مقدمه ناشران، به نیاز گسترده دانشگاه ها به منابع و متون درسی با نگرش اسلامی در رشته های علوم انسانی اشاره شده است .

[ویکی نور] تاریخ تشیع (خواجویان محمدکاظم). تاریخ تشیع، از آثار سودمند دکتر محمد کاظم خواجویان (مشهد 1317- 1372 ش همانجا) است که در آن پیدایش و تحولات تاریخ تشیع را از آغاز تا پایان دوره دوم خلافت عباسیان و حکومت آل بویه به صورت مختصر بررسی کرده است.
این کتاب از یک پیش گفتار و پنج فصل به این ترتیب تشکیل شده است: 1. خاستگاه تشیّع، 2. شیعه در دوره خلفای راشدین، 3. شیعه در دوره امویان، 4. تشیّع در دوره اول عبّاسیان و 5. تشیّع در ایران در دوره دوم خلافت عبّاسی.
درباره روش و محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و منابع و مآخذ در انتهای اثر آمده است.
آدرس منابع، ارجاعات، و توضیحات مفیدی در پاورقی کتاب آمده است.