تاریخ بیداری ایرانیان

[ویکی فقه] تاریخ بیداری ایرانیان، کتابی در تاریخ مشروطیت ، تألیف ناظم الاسلام کرمانی است.
این کتاب از منابع مهم مورخان تاریخ مشروطیت بوده است.

مولف
مؤلف کتاب، میرزامحمد ملقب به ناظم الاسلام، در ۱۲۸۰ در کرمان به دنیا آمد.

← تحصیلات
ناظم الاسلام سبب تألیف تاریخ بیداری ایرانیان را عاری بودن کتب تاریخی ایران از جنبه های عبرت آموز برای آیندگان ذکر کرده و نوشته است که پیوسته در این اندیشه بوده که به سبک مورخان اروپایی کتابی در تاریخ ایران بنگارد و نکات تاریخی را در آن مندرج سازد.

آغاز تالیف
...

[ویکی نور] تاریخ بیداری ایرانیان نوشته محمد بن علی ناظم‎ الاسلام کرمانی می باشد.
موضوع کتاب، تاریخ مشروطیت است و از منابع مهم مورخان در این باره به شمار می رود. نویسنده سبب تألیف تاریخ بیداری ایرانیان را تهی بودن کتاب های تاریخی ایران از ویژگی های عبرت آموز برای آیندگان دانسته و به گفته خودش همواره در این اندیشه بوده است که به شیوه آثار مورخان اروپایی، کتابی در تاریخ ایران بنویسد و نکته های تاریخی را در آن بیاورد. وی از دوم ذی الحجه 1322، دیده ها و شنیده های خود را درباره انقلاب مشروطه و بیداری ایرانیان ثبت کرد.
این اثر از اوایل 1128 هجری قمری به صورت 55 جزوه شانزده صفحه ای به همت خود نویسنده منتشر می شد و پس از آن، در اسفند 1332 با نظارت سید محمد هاشمی کرمانی دوباره به چاپ رسید. نویسنده به محافل آزادی خواهان آن روزگار راه داشت. و می توانست گفت وگوهای آنان را یادداشت کند. وی نظر خود را نیز بر آنها می افزود و نخست به نشر بخشی از یادداشت هایش به صورت پاورقی در روزنامه کوکب دُرّی می پرداخت که خود مدیر و ناشرش بود. نسخه کنونی، سه بخش (جلد) دارد که در یک مجلد به چاپ رسیده است. نثر کتاب ساده و روان است، اما مؤلف در جاهای فراوانی از آن، از واژگان فرنگی بهره می گیرد و آنها را به صورت های گوناگونی در متن ضبط می کند. ادوارد براون، کتاب را از دید سبک و جمله بندی و استناد، بر تاریخ های عمومی و پر از لفظ پردازی کسانی مانند رضا قلی خان هدایت و لسان الملک (میرزا محمدتقی خان سپهر) برتر دانسته است.
ناظم الاسلام رسالت بزرگِ «حفظ سنگر تاریخ نویسی مشروطه» را بر عهده خود می دید و از این رو، اعتراف می کرد که در «یومُ التوپ» بر اثر ترس از کشته شدن، از حضور در صحنه منازعه خودداری کرده است تا فرصتی برای نوشتن این تاریخ داشته باشد.
مقدمه ای بلند از نویسنده پیش از جلد اول کتاب وجود دارد که به شرح حال آزادی خواهانی مانند سید جمال الدین اسدآبادی و میرزا رضا کرمانی، روحانیانی چون سید محمد طباطبایی و دولت مردان ترقی خواهی چون میرزا حسین خان سپه سالار و امیرکبیر می پردازد. ناظم الاسلام نقطه آغازین ترقی ایرانیان را دوران صدارت امیرکبیر می داند و حالات ناصر الدین شاه و مظفر الدین شاه را شرح می دهد و آنان را پادشاهانی «دمدمی مزاج» و «ساده لوح» می خواند. او هم چنین شرح مبسوطی درباره امتیازنامه رژی نوشته و به دعوای میان علما و دربار بر سر این امتیاز پرداخته و نامه ها و تلگرام های فراوان این دو گروه را به یک دیگر آورده است.