بیان بن سمعان تمیمی نهدی

[ویکی فقه] بَیانِ بْنِ سَمْعانِ تَمیمیِ نَهْدی (د۱۱۹ق/۷۳۷م)، از غُلات کیسانی که فرقۀ بیانیه به او منسوب است.
بیان بن سمعان ـ که گاه در برخی منابع بر اثر تصحیف به اشتباه «بنان» خوانده شده ـ در کوفه می زیسته است. از لقب وی «تَبّان»، پیداست که ظاهراً کاه فروش بوده است. در زمرۀ گروههای فعال در منطقۀ عراق در دو دهۀ نخست قرن دوم هجری و در سالهای پس از مرگ ابوهاشم عبدالله بن محمدبن حنفیه (ه م)، بیان از نظریه پردزانی بود که با ایجاد انشعاب در کیسانیه و با ادعاهایی گزاف ـ از امامت تا الوهیت ـ پیروانی را گرد آورد که بیانیه نامیده می شوند. باورها و اندیشه های او، اگر چه به تداوم کیسانیه کمکی نکرد، اما زمینه ساز رواج و رشد برخی فرقه های شیعی و مکتبهای فکری پس از وی از جمله غلات و مشبِّهه گردید.
← دستگیری و اعدام
(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) احمد ابن تیمیه، منهاج السنةالنبویة، به کوشش محمدرشاد سالم، ریاض، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۳) احمد ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق. (۴) علی ابن حزم، الفصل، به کوشش محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، جده، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۵) عبدالله ابن قتیبه، عیون الاخبار، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۹۷۷م. (۶) ابوتمام خراسانی، باب الشیطان من کتاب الشجرة، به کوشش و مادلونگ و پ واکر، لیدن، ۱۹۹۸م. (۷) احمد ابوحاتم رازی، بخشی از «الزینة»، همراه الغلو و الفرق الغالیۀ عبدالله سلوم سامرایی، بغداد، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۸) ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسة، به کوشش احمدامین و احمدزین، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م. (۹) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به کوشش صلاح یوسف خلیل، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۱۰) احمدبن ابراهیم بن عیسیٰ، توضیح المقاصد و تصحیح القواعد، به کوشش زهیر شاویش، بیروت، ۱۴۰۶ق. (۱۱) شاهفور اسفراینی، التبصیرفی الدین، به کوشش کمال یوسف حوت، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۲) علی اشعری، مقالات الاسلامیین، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۳) عبدالقاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۱۴) عبدالقاهر بغدادی، الملل و النحل، به کوشش البیرنصری نادر، بیروت، ۱۹۷۰م. (۱۵) احمد بلاذری، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م. (۱۶) تبصرةالعوام، منسوب به مرتضی بن داعی حسنی رازی، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۶۴ش. (۱۷) محمدتقی تستری، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق. (۱۸) محمد ذهبی، تاریخ الاسلام (حوادث۱۰۱-۱۲۰ق)، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م. (۱۹) سعدبن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۶۱ش. (۲۰) عبدالکریم سمعانی، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۲۱) محمد شهرستانی، الملل و النحل، به کوشش احمد فهمی محمد، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۸م. (۲۲) شیبی، کامل مصطفیٰ، الصلة بین التصوف و التشیع، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۲۳) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۲۴) طبری، تاریخ. (۲۵) محمدجابر عبدالعال، حرکات الشیعةالمتطرفین، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۲۶) العیون و الحدائق، بغداد، مکتبة المثنیٰ. (۲۷) فخرالدین رازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، به کوشش علی سامی نشار، قاهره، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۸م. (۲۸) وداد قاضی، الکیسانیة فی التاریخ و الادب، بیروت، ۱۹۷۴م. (۲۹) قاضی عبدالجبار، المغنی، به کوشش عبدالحلیم محمود و دیگران، قاهره، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م. (۳۰) قاضی نعمان، الارجوزةالمختارة، به کوشش اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل، ۱۹۷۰م. (۳۱) قرآن کریم. (۳۲) محمد کشی، معرفةالرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش. (۳۳) مطهر مقدسی، البدء و التاریخ، به کوشش کلمان هوار، پاریس، ۱۹۱۶م. (۳۴) احمد مقریزی، الخطط، بولاق، ۱۳۱۲ق. (۳۵) نشوان حمیری، الحورالعین، به کوشش کمال مصطفیٰ، قاهره، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م. (۳۶) حسن نوبختی، فرق الشیعة، به کوشش هلموت ریتر، استانبول، ۱۹۳۱م.