بیات ترک

بَیات تُرک
نام یکی از آوازهای ایرانی و از مُتعّلقات دستگاه شور. شاهد آن درجۀ سوم شور است و گام آن برخلاف ابوعطا و دشتی که همان گام شور است، از درجۀ سومِ شور آغاز می شود. منظور از گام دُوری از نت ها در فاصلۀ اکتاو یا کمتر از آن در فاصلۀ چهارم یا پنجم است که روی اغلب درجه های آن مقام یا لحن یا گوشۀ خاصی بنا می شود و با مفهوم اروپایی آن تفاوت دارد. این آواز مانند دشتی و افشاری نت متغیر ندارد و تنها مُدگردی آن از طریق گوشۀ شکسته، به افشاری است. برخی از گوشه های بیات ترک که امروز متداول است عبارت اند از درآمد، کرشمه، جامه دران، دوگاه و مهدی ضرابی، فیلی، شکسته، شهابی، قطار، روح الارواح، مهربانی، و مثنوی. دُعای مخصوص اذان در بیات ترک و در گوشۀ روح الارواح خوانده می شود و بهترین اذانی که تاکنون خوانده شده اذانِ مؤذن زاده اردبیلی است. گوشۀ شهابی را ابوالحسن صَبا وارد ردیف بیات ترک کرد. عارف قزوینی، تصنیف ساز معروف دورۀ قاجار و اوایل پهلوی، اعتقاد داشت که نام اصلی بیات ترک، بیات زند است و اصولاً ترک ها چنین آواز و لحنی ندارند. خاتمۀ بیات ترک اغلب روی نت شاهد آن، درجۀ سوم شور، است؛ مگر در گوشه روح الارواح که به شور ختم می شود. دور نت ها در فاصلۀ یک اکتاو در پرده های بیات ترک از مایۀ do. فاصلۀ نت ها و درجه ها از هم در گام بیات ترک عبارت اند از دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ کوچک، دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دومِ نیم بزرگ. برخی از آهنگ های معروف در بیات ترک عبارت اند از دوضربی ترک اثر صبا؛ بس کن ای دل اثر عارف قزوینی؛ بر آستان جانان اثر پرویز مشکاتیان با صدای محمدرضا شجریان؛ و دوضربی ترک اثر علی اکبر شهنازی.