[ویکی فقه] بیابان بادیة الشام. بادیة الشام، بیابانی در قسمت شمالی جزیرة العرب است.
از شمال به کوه های تَدْمُر (پالیمرا، پالمورا) و متفرّعات آن (مانند کوه های بِلْعاس، شَعِر، عَبْیَد و بِشْری) و از جنوب به کویر بزرگی به نام نفود شمالی محدود است. شهرهای اطراف بادیة الشام مرز جنوبی بادیة الشام و نفود شمالی نسبتاً آباد و دارای واحه های قابل سکونت چون دومة الجندل • است و سمت غربی و جنوب غربی آن با شهر های آباد حِمص •، القَریَتَین و الْنَبَکِ دمشق و دامنه های شرقی کوه دُروز و مشرق شهر عمّان همجوار است. همجواری با بادیة الجزیرة سمت شرقی و شمال شرقی این بیابان به بادیة الجزیرة (بادیة السَماوَة) که تا درّه فرات امتداد دارد، می رسد. کشورهای هم مرز با بادیة الشام بادیة الشام، امروزه با مرز های نامشخص، میان چهار کشور عراق و سوریه و اردن و عربستان سعودی قرار گرفته است. منطقه الحماد بادیة این بیابان از نظر زمین شناسی به دو منطقه مشخص تقسیم می شود: منطقه جنوب غربی که الحَماد نام دارد و کوهستانی و دارای آب و هوای بسیار خشک است. ← ارتفاع از سطح دریا ارتفاعات این منطقه با حدود هشتصد متر از سطح دریا آغاز می شود و رو به شمال کاهش می یابد و بتدریج به ۶۵۰ متر می رسد. ← آثار آبرفتی در این کوه ها آثار آبرفتی مختصری دیده می شود که پهنای آن ها از پنجاه متر و عمقشان از سه متر تجاوز نمی کند. ← گودال های آب همچنین در سطح این منطقه گودال های کوچک بسیاری وجود دارد که بر اثر جاری شدن آب ها یا فرسایش، پدید آمده و از آب یا نمک پر شده است. منطقه شامی بادیة منطقه دیگر این بیابان شامی خوانده می شود که با پشته ها و تپه های شنی به ارتفاع بیست تا شصت متر، که رو به مشرق از ارتفاع آن ها کاسته می شود، از منطقة الحماد جدا می شود. ← دره های باریک در این منطقه، دره های دراز و باریک و عمیق بسیاری دیده می شود که طول و پهنا و عمق آن ها، بترتیب به چهارصد کیلومتر و سه کیلومتر و شصت متر می رسد. ← آثار آبرفتی در سطح این منطقه نیز به آثار فرسایش و آبرفت هایی که منجر به تشکیل فرورفتگی ها و گودال های عمیق شده است برمی خوریم. ← قبایل گله دار از مهمترینِ این دره ها، وادی حَوْران، وادی المیاه، وادی الصواب نزدیک ابوکمال است. این دره ها، با مراتع و آب فراوان خود، در زندگی قبایل گله دار نقش مهمی ایفا می کنند. ارتفاعات تدمر در شمال غربی بادیة الشام کوه های صعب العبوری وجود دارد که ارتفاع متوسط آن ها سیصد تا هشتصد متر است و به نام تدمر خوانده می شود که شامل چند رشته کوه به نام های شرقی، بلعاس، شعر و بُوَیْضه و بشری است. از کوه های شمال تدمر دره های عمیق و پرپیچ و خمی به سوی جنوب غربی تا قریتین و دمشق امتداد می یابند که مهمترین آن ها حفرة (گودالِ) دمشق و فرورفتگی دُوه به سمت قریتین است و هر دو فرورفتگی مملو از رسوبات بسیار است. آب و هوای بادیة آب و هوای بادیة الشام بیابانی است: تابستان آن، به سبب گستردگی و فراخی و قرار گرفتن در برابر وزش باد های شمال شرقی، سرد و خشک است. ← بادهای شدید باد های شدید بهاری و تابستانی بادیة الشام، معروف است. از نواحی پست جنوب شرقی این بیابان، باد های موسمی جنوب عراق و اقیانوس هند به داخل آن می وزد. این باد های خشک و سوزان با گرد و غبار و فضولات گیاهی و حیوانی همراه و گاهی نیز حامل باران های سیل آسای زودگذر است. ← مقدار باران بادیة باران سالانه بادیة الشام از دویست میلیمتر تجاوز نمی کند و میزان آن در جنوب و شمال یکسان نیست؛ ناحیة الحماد (در جنوب) سالانه حدود صد میلیمتر و قسمت شامی (در شمال و شمال غربی) بین صد تا دویست میلیمتر باران سالانه دارد. ازینرو، آب این بیابان اندک و سطحی است؛ ولی، در بعضی از مناطق کوهستانی و پرپیچ و خم آن، چشمه های آب معدنی گوگرددار و گرم، مانند آب گرم تدمر، یافت می شود. پوشش گیاهی با توجه به آنچه گفته شد، امکان ندارد که بادیة الشام فاقد پوشش گیاهی باشد، چنانکه سطح وسیعی از کوه های بلعاس از درختان سقّز (به فارسی «بنه») و غیر آن پوشیده شده است. بنابراین، بادیة الشام از نظر پوشش گیاهی به دو قسمت تقسیم می شود: ۱) سبزه زار ها که در محل ریزش باران های فصلی سالانه رشد می کنند و شامل انواع گل های کوتاه قد و گیاهانی چون خیری دشتی (نوعی گیاه خوشبو) و گیاه خوشبوی دیگری شبیه بابونه و گیاه بابونه (به فارسی: بابونه گاوچشم) اند. این سبزه زار ها خوراک دام های گله داران این نواحی را تأمین می کنند؛ ۲) گیاهانی که سال ها می مانند و هیزم بادوامی دارند و بیش تر شبیه درختچه هایی کوچک رونده اند که در آن محیط خشک رشد می کنند. بعضی از این گیاهان در زمین های نمکی می رویند، مانند اُشنان و اسفند؛ و دسته دیگر در زمین های غیر نمکی، مانند دِرْمَنه و تاغ. بادیة الشام از بعضی انواع کرفس، که مانند قارچ ارزش غذایی فراوانی دارد، خالی نیست. جانوران بادیة الشام مهمترین جانوران این بیابان از نوع پرندگان، مرغ سنگخوار، کبک، مرغان شکاری مانند باز و باشه و جانوران تیزپا چون غزال و خرگوش است که نسل آن ها رو به نابودی است. ساکنان بادیة الشام بادیة الشام از کم جمعیت ترین مناطق سرزمین وسیع شام است. ← وضعیت اسکان در بادیة بیشتر ساکنان این بیابان چادرنشین و شمار اندکی واحه نشین و روستا نشین اند که به کار زراعت و تجارت می پردازند و مناظر خوانده می شوند. ← محصولات ساکنان بادیة مهمترین محصولات کشاورزی آنان زیتون، خرما، انگور و انجیر است. حد و مرز بادیة الشام ← دیدگاه اصطخری اصطخری نخستین کسی است که در نوشته های خود از بادیة الشام یاد کرده و به قبایل عربی که در این بیابان ساکن اند، مانند بنی فَزاره و لَخمْ و جُذام و بَلی و گروهی از اعراب یمن و ربیعه و مُضَر اشاره کرده است. ← نظر ابن حوقل ابن حوقل هم به حدود نامشخصی از این بیابان اشاره دارد و می گوید: محدوده ای از بالِس • تا اَیْلَه مقابل با (سرزمین) حجاز، و از کنار دریای فارس تا ناحیه مدین، مقابل تبوک که به سرزمین طَیّ • می پیوندد، از بادیة الشام است. بر کران این بیابان، شهرک های خُناصره، تدمر، سَلَمیه، معان قرار داشته است. ← بادیة جزءی از عربستان مقدسی هم این بیابان را جزو سرزمین عربستان می داند و می گوید: «و در آن سوی فرات از شام قِنسرین واقع است و بس و جز آن همه بادیة العرب و شام در آن سوی این بادیه قرار دارد». از این گفته چنین برمی آید که بادیة الشام را جزو بیابان عربستان می دانسته است. ← بادیة متعلق به شام ابوالفداء در قرن هشتم، محدوده بادیة الشام را چنین وصف می کند: «آنچه از حدّ انبار تا بالس تا تیْماء و وادی القُری باشد بادیة الشام است» و شهر داخل این بیابان، تدمر را جزو نواحی حِمْص و در مشرق آن نام برده است. ← دیدگاه مستوفی حمدالله مستوفی، معاصر ابوالفداء، نیز نظری همانند مقدسی داشته و بادیة الشام را جزو سرزمین عربستان می شمرده و محدوده آن را چنین وصف کرده است : «بادیة العرب را جبال و صحاری بسیار است از اقلیم دوم و سوم، طولش از حدود شام تا بحرفارس و عرض آن از مکه تا نجف، و هر یک از طول و عرض این بیابان دویست فرسنگ مسافت دارد». با توجه به این نوشته، بادیة الشام در داخل بادیة العرب قرار می گیرد. بعد از قرن هشتم، مأخذ اسلامی دست اول دیگری که از بادیة الشام وصفی کرده باشد در دست نیست. اهمیت تاریخی بادیة الشام بادیة الشام، به سبب عبور راه کاروانی و بازرگانی کناره فرات از آن، راهی که از شهر قدیم تدمر می گذشته، اهمیت تاریخی دارد، و همچنین به لحاظ قرار گرفتن واحه جوف، که در قسمت جنوبی بادیة الشام قرار دارد، در تاریخ اسلام از آن مکرر نام برده شده است. فهرست منابع (۱) مصطفی ابراهیم، الیاس بطحیش، جغرافیة الوطن العربی، سوریه ۱۹۸۰. (۲) اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۴۹ ش. (۳) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۴) فیلیپ خوری حتی، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران ۱۳۶۶ ش، ص ۴۹. (۵) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش. (۶) حمدالله بن ابی ابکر حمدالله مستوفی، کتاب نزهة القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش. (۷) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸، محمد بن احمد. (۸) ابن حوقل، کتاب صورة الارض، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷. (۹) محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷؛
از شمال به کوه های تَدْمُر (پالیمرا، پالمورا) و متفرّعات آن (مانند کوه های بِلْعاس، شَعِر، عَبْیَد و بِشْری) و از جنوب به کویر بزرگی به نام نفود شمالی محدود است. شهرهای اطراف بادیة الشام مرز جنوبی بادیة الشام و نفود شمالی نسبتاً آباد و دارای واحه های قابل سکونت چون دومة الجندل • است و سمت غربی و جنوب غربی آن با شهر های آباد حِمص •، القَریَتَین و الْنَبَکِ دمشق و دامنه های شرقی کوه دُروز و مشرق شهر عمّان همجوار است. همجواری با بادیة الجزیرة سمت شرقی و شمال شرقی این بیابان به بادیة الجزیرة (بادیة السَماوَة) که تا درّه فرات امتداد دارد، می رسد. کشورهای هم مرز با بادیة الشام بادیة الشام، امروزه با مرز های نامشخص، میان چهار کشور عراق و سوریه و اردن و عربستان سعودی قرار گرفته است. منطقه الحماد بادیة این بیابان از نظر زمین شناسی به دو منطقه مشخص تقسیم می شود: منطقه جنوب غربی که الحَماد نام دارد و کوهستانی و دارای آب و هوای بسیار خشک است. ← ارتفاع از سطح دریا ارتفاعات این منطقه با حدود هشتصد متر از سطح دریا آغاز می شود و رو به شمال کاهش می یابد و بتدریج به ۶۵۰ متر می رسد. ← آثار آبرفتی در این کوه ها آثار آبرفتی مختصری دیده می شود که پهنای آن ها از پنجاه متر و عمقشان از سه متر تجاوز نمی کند. ← گودال های آب همچنین در سطح این منطقه گودال های کوچک بسیاری وجود دارد که بر اثر جاری شدن آب ها یا فرسایش، پدید آمده و از آب یا نمک پر شده است. منطقه شامی بادیة منطقه دیگر این بیابان شامی خوانده می شود که با پشته ها و تپه های شنی به ارتفاع بیست تا شصت متر، که رو به مشرق از ارتفاع آن ها کاسته می شود، از منطقة الحماد جدا می شود. ← دره های باریک در این منطقه، دره های دراز و باریک و عمیق بسیاری دیده می شود که طول و پهنا و عمق آن ها، بترتیب به چهارصد کیلومتر و سه کیلومتر و شصت متر می رسد. ← آثار آبرفتی در سطح این منطقه نیز به آثار فرسایش و آبرفت هایی که منجر به تشکیل فرورفتگی ها و گودال های عمیق شده است برمی خوریم. ← قبایل گله دار از مهمترینِ این دره ها، وادی حَوْران، وادی المیاه، وادی الصواب نزدیک ابوکمال است. این دره ها، با مراتع و آب فراوان خود، در زندگی قبایل گله دار نقش مهمی ایفا می کنند. ارتفاعات تدمر در شمال غربی بادیة الشام کوه های صعب العبوری وجود دارد که ارتفاع متوسط آن ها سیصد تا هشتصد متر است و به نام تدمر خوانده می شود که شامل چند رشته کوه به نام های شرقی، بلعاس، شعر و بُوَیْضه و بشری است. از کوه های شمال تدمر دره های عمیق و پرپیچ و خمی به سوی جنوب غربی تا قریتین و دمشق امتداد می یابند که مهمترین آن ها حفرة (گودالِ) دمشق و فرورفتگی دُوه به سمت قریتین است و هر دو فرورفتگی مملو از رسوبات بسیار است. آب و هوای بادیة آب و هوای بادیة الشام بیابانی است: تابستان آن، به سبب گستردگی و فراخی و قرار گرفتن در برابر وزش باد های شمال شرقی، سرد و خشک است. ← بادهای شدید باد های شدید بهاری و تابستانی بادیة الشام، معروف است. از نواحی پست جنوب شرقی این بیابان، باد های موسمی جنوب عراق و اقیانوس هند به داخل آن می وزد. این باد های خشک و سوزان با گرد و غبار و فضولات گیاهی و حیوانی همراه و گاهی نیز حامل باران های سیل آسای زودگذر است. ← مقدار باران بادیة باران سالانه بادیة الشام از دویست میلیمتر تجاوز نمی کند و میزان آن در جنوب و شمال یکسان نیست؛ ناحیة الحماد (در جنوب) سالانه حدود صد میلیمتر و قسمت شامی (در شمال و شمال غربی) بین صد تا دویست میلیمتر باران سالانه دارد. ازینرو، آب این بیابان اندک و سطحی است؛ ولی، در بعضی از مناطق کوهستانی و پرپیچ و خم آن، چشمه های آب معدنی گوگرددار و گرم، مانند آب گرم تدمر، یافت می شود. پوشش گیاهی با توجه به آنچه گفته شد، امکان ندارد که بادیة الشام فاقد پوشش گیاهی باشد، چنانکه سطح وسیعی از کوه های بلعاس از درختان سقّز (به فارسی «بنه») و غیر آن پوشیده شده است. بنابراین، بادیة الشام از نظر پوشش گیاهی به دو قسمت تقسیم می شود: ۱) سبزه زار ها که در محل ریزش باران های فصلی سالانه رشد می کنند و شامل انواع گل های کوتاه قد و گیاهانی چون خیری دشتی (نوعی گیاه خوشبو) و گیاه خوشبوی دیگری شبیه بابونه و گیاه بابونه (به فارسی: بابونه گاوچشم) اند. این سبزه زار ها خوراک دام های گله داران این نواحی را تأمین می کنند؛ ۲) گیاهانی که سال ها می مانند و هیزم بادوامی دارند و بیش تر شبیه درختچه هایی کوچک رونده اند که در آن محیط خشک رشد می کنند. بعضی از این گیاهان در زمین های نمکی می رویند، مانند اُشنان و اسفند؛ و دسته دیگر در زمین های غیر نمکی، مانند دِرْمَنه و تاغ. بادیة الشام از بعضی انواع کرفس، که مانند قارچ ارزش غذایی فراوانی دارد، خالی نیست. جانوران بادیة الشام مهمترین جانوران این بیابان از نوع پرندگان، مرغ سنگخوار، کبک، مرغان شکاری مانند باز و باشه و جانوران تیزپا چون غزال و خرگوش است که نسل آن ها رو به نابودی است. ساکنان بادیة الشام بادیة الشام از کم جمعیت ترین مناطق سرزمین وسیع شام است. ← وضعیت اسکان در بادیة بیشتر ساکنان این بیابان چادرنشین و شمار اندکی واحه نشین و روستا نشین اند که به کار زراعت و تجارت می پردازند و مناظر خوانده می شوند. ← محصولات ساکنان بادیة مهمترین محصولات کشاورزی آنان زیتون، خرما، انگور و انجیر است. حد و مرز بادیة الشام ← دیدگاه اصطخری اصطخری نخستین کسی است که در نوشته های خود از بادیة الشام یاد کرده و به قبایل عربی که در این بیابان ساکن اند، مانند بنی فَزاره و لَخمْ و جُذام و بَلی و گروهی از اعراب یمن و ربیعه و مُضَر اشاره کرده است. ← نظر ابن حوقل ابن حوقل هم به حدود نامشخصی از این بیابان اشاره دارد و می گوید: محدوده ای از بالِس • تا اَیْلَه مقابل با (سرزمین) حجاز، و از کنار دریای فارس تا ناحیه مدین، مقابل تبوک که به سرزمین طَیّ • می پیوندد، از بادیة الشام است. بر کران این بیابان، شهرک های خُناصره، تدمر، سَلَمیه، معان قرار داشته است. ← بادیة جزءی از عربستان مقدسی هم این بیابان را جزو سرزمین عربستان می داند و می گوید: «و در آن سوی فرات از شام قِنسرین واقع است و بس و جز آن همه بادیة العرب و شام در آن سوی این بادیه قرار دارد». از این گفته چنین برمی آید که بادیة الشام را جزو بیابان عربستان می دانسته است. ← بادیة متعلق به شام ابوالفداء در قرن هشتم، محدوده بادیة الشام را چنین وصف می کند: «آنچه از حدّ انبار تا بالس تا تیْماء و وادی القُری باشد بادیة الشام است» و شهر داخل این بیابان، تدمر را جزو نواحی حِمْص و در مشرق آن نام برده است. ← دیدگاه مستوفی حمدالله مستوفی، معاصر ابوالفداء، نیز نظری همانند مقدسی داشته و بادیة الشام را جزو سرزمین عربستان می شمرده و محدوده آن را چنین وصف کرده است : «بادیة العرب را جبال و صحاری بسیار است از اقلیم دوم و سوم، طولش از حدود شام تا بحرفارس و عرض آن از مکه تا نجف، و هر یک از طول و عرض این بیابان دویست فرسنگ مسافت دارد». با توجه به این نوشته، بادیة الشام در داخل بادیة العرب قرار می گیرد. بعد از قرن هشتم، مأخذ اسلامی دست اول دیگری که از بادیة الشام وصفی کرده باشد در دست نیست. اهمیت تاریخی بادیة الشام بادیة الشام، به سبب عبور راه کاروانی و بازرگانی کناره فرات از آن، راهی که از شهر قدیم تدمر می گذشته، اهمیت تاریخی دارد، و همچنین به لحاظ قرار گرفتن واحه جوف، که در قسمت جنوبی بادیة الشام قرار دارد، در تاریخ اسلام از آن مکرر نام برده شده است. فهرست منابع (۱) مصطفی ابراهیم، الیاس بطحیش، جغرافیة الوطن العربی، سوریه ۱۹۸۰. (۲) اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۴۹ ش. (۳) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۴) فیلیپ خوری حتی، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران ۱۳۶۶ ش، ص ۴۹. (۵) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش. (۶) حمدالله بن ابی ابکر حمدالله مستوفی، کتاب نزهة القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش. (۷) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸، محمد بن احمد. (۸) ابن حوقل، کتاب صورة الارض، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷. (۹) محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷؛
[ویکی فقه] بادیة الشام، بیابانی در قسمت شمالی جزیرة العرب است.
از شمال به کوه های تَدْمُر (پالیمرا، پالمورا) و متفرّعات آن (مانند کوه های بِلْعاس، شَعِر، عَبْیَد و بِشْری) و از جنوب به کویر بزرگی به نام نفود شمالی محدود است.
شهرهای اطراف بادیة الشام
مرز جنوبی بادیة الشام و نفود شمالی نسبتاً آباد و دارای واحه های قابل سکونت چون دومة الجندل • است و سمت غربی و جنوب غربی آن با شهر های آباد حِمص •، القَریَتَین و الْنَبَکِ دمشق و دامنه های شرقی کوه دُروز و مشرق شهر عمّان همجوار است.
همجواری با بادیة الجزیرة
سمت شرقی و شمال شرقی این بیابان به بادیة الجزیرة (بادیة السَماوَة) که تا درّه فرات امتداد دارد، می رسد.
کشورهای هم مرز با بادیة الشام
...
از شمال به کوه های تَدْمُر (پالیمرا، پالمورا) و متفرّعات آن (مانند کوه های بِلْعاس، شَعِر، عَبْیَد و بِشْری) و از جنوب به کویر بزرگی به نام نفود شمالی محدود است.
شهرهای اطراف بادیة الشام
مرز جنوبی بادیة الشام و نفود شمالی نسبتاً آباد و دارای واحه های قابل سکونت چون دومة الجندل • است و سمت غربی و جنوب غربی آن با شهر های آباد حِمص •، القَریَتَین و الْنَبَکِ دمشق و دامنه های شرقی کوه دُروز و مشرق شهر عمّان همجوار است.
همجواری با بادیة الجزیرة
سمت شرقی و شمال شرقی این بیابان به بادیة الجزیرة (بادیة السَماوَة) که تا درّه فرات امتداد دارد، می رسد.
کشورهای هم مرز با بادیة الشام
...
wikifeqh: بیابان_بادیة_الشام