[ویکی فقه] بَهاءُالدّولۀ حُسِیْنیِ نورْبَخْش، یا بهاءالدین حسن بن میرقوام الدین شاه قاسم نوربخشی رازی، پزشک برجستۀ اواخر دوره تیموری و اوایل دوره صفوی بود.
اگر سن وی را هنگام تالیف خلاصة التجارب در ۹۰۷ق/۱۵۰۱م دست کم ۴۰ سال بدانیم، تولدش باید ۸۶۷ق/۱۴۶۳م یا پیش از آن باشد. نیای او، سیدمحمد طریقۀ نوربخشی را بنیاد نهاد که ریاست آن بعدها بعدها به قاسم، پدر بهاءالدوله رسید. بهاءالدوله از پدر ـ که گویا در پزشکی و داروسازی نیز مهارت داشت ـ همواره با لقب حضرت یاد کرده است. یکی از برادران بهاءالدوله، ملقب به شاه شمس الدین نیز پزشک بوده است. سخن الگود در مورد تحصیل بهاءالدوله نزد پزشکان ایرانی و هندی در ری و هرات شاید براین اساس باشد که بهاءالدوله خود بارها از شیوه های درمانی ایرانی و هندی یاد کرده است. بهاءالدوله پس از سال ها فعالیت در زادگاهش ری، در اواخر روزگار سلطان حسین بایقرا (حک ۸۴۲-۹۱۱ق/۱۴۳۸-۱۵۰۵م) رهسپار هرات شد و در خانقاه خواجه افضل الدین محمد کرمانی اقامت کرد و مورد لطف و توجه سلطان قرارگرفت. پس از مرگ وی به ری بازگشت و از آن جا راهی آذربایجان شد و گویا دو سه سالی نیز در خدمت شاه اسماعیل صفوی (حک ۹۰۷-۹۳۰ق/۱۵۰۱-۱۵۲۴م) بود و چندی بعد درگذشت. منزوی سال وفات او را ۹۲۶ق یاد کرده است، اما مآخذ وی معلوم نیست.
آثار وی
برخی از آثار بهاءالدوله عبارتند از:
← خلاصةالتجارب فی الطب
(۱) آقابزرگ، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة. (۲) بهاءالدولۀحسینی، حسن، خلاصةالتجارب، نسخۀ خطی کتابخانۀ مرکز، شم ۱۵۲۷. (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۴) خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، تهران، ۱۳۳۳ش. (۵) دانش پژوه، محمدتقی، «فهرست کتابخانۀ سازمان لغت نامۀ دهخدا»، نشریۀ کتابخانۀمرکزی دانشگاه تهران، نسخه های خطی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۶) مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰ش. (۷) معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش. (۸) منزوی، خطی؛ منزوی، خطی مشترک؛ (۹) منزوی، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۹ش. (۱۰) نجم آبادی، محمود، فهرست کتابهای چاپی فارسی طبی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۱۱) نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران، تهران، ۱۳۴۴ش. (۱۲) Elgood، C، A Medical History of Persia، Amsterdam، ۱۹۵۱. (۱۳) Storey، CA، Persian Literature، London، ۱۹۷۱.
اگر سن وی را هنگام تالیف خلاصة التجارب در ۹۰۷ق/۱۵۰۱م دست کم ۴۰ سال بدانیم، تولدش باید ۸۶۷ق/۱۴۶۳م یا پیش از آن باشد. نیای او، سیدمحمد طریقۀ نوربخشی را بنیاد نهاد که ریاست آن بعدها بعدها به قاسم، پدر بهاءالدوله رسید. بهاءالدوله از پدر ـ که گویا در پزشکی و داروسازی نیز مهارت داشت ـ همواره با لقب حضرت یاد کرده است. یکی از برادران بهاءالدوله، ملقب به شاه شمس الدین نیز پزشک بوده است. سخن الگود در مورد تحصیل بهاءالدوله نزد پزشکان ایرانی و هندی در ری و هرات شاید براین اساس باشد که بهاءالدوله خود بارها از شیوه های درمانی ایرانی و هندی یاد کرده است. بهاءالدوله پس از سال ها فعالیت در زادگاهش ری، در اواخر روزگار سلطان حسین بایقرا (حک ۸۴۲-۹۱۱ق/۱۴۳۸-۱۵۰۵م) رهسپار هرات شد و در خانقاه خواجه افضل الدین محمد کرمانی اقامت کرد و مورد لطف و توجه سلطان قرارگرفت. پس از مرگ وی به ری بازگشت و از آن جا راهی آذربایجان شد و گویا دو سه سالی نیز در خدمت شاه اسماعیل صفوی (حک ۹۰۷-۹۳۰ق/۱۵۰۱-۱۵۲۴م) بود و چندی بعد درگذشت. منزوی سال وفات او را ۹۲۶ق یاد کرده است، اما مآخذ وی معلوم نیست.
آثار وی
برخی از آثار بهاءالدوله عبارتند از:
← خلاصةالتجارب فی الطب
(۱) آقابزرگ، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة. (۲) بهاءالدولۀحسینی، حسن، خلاصةالتجارب، نسخۀ خطی کتابخانۀ مرکز، شم ۱۵۲۷. (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۴) خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، تهران، ۱۳۳۳ش. (۵) دانش پژوه، محمدتقی، «فهرست کتابخانۀ سازمان لغت نامۀ دهخدا»، نشریۀ کتابخانۀمرکزی دانشگاه تهران، نسخه های خطی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۶) مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰ش. (۷) معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش. (۸) منزوی، خطی؛ منزوی، خطی مشترک؛ (۹) منزوی، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۹ش. (۱۰) نجم آبادی، محمود، فهرست کتابهای چاپی فارسی طبی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۱۱) نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران، تهران، ۱۳۴۴ش. (۱۲) Elgood، C، A Medical History of Persia، Amsterdam، ۱۹۵۱. (۱۳) Storey، CA، Persian Literature، London، ۱۹۷۱.