بنی نضیر

پرداختند. در منابع اسلامی، جنگ احزاب از موارد دشمنی های قبیله بنی نضیر با محمد شناخته می شود. به گفته مسلمانان، روزی که محمد برای ماجرائی به کنار قلعه های بنی نضیر آمده بود، خواستند از بالای قلعه سنگی بر سر او بیندازند، محمد مطلع شده بلافاصله به مدینه آمد و پیغام داد که چون شما پیمان شکنی کردید و نقشه قتل مرا طرح کردید باید ده روز دیگر از مدینه خارج شوید. اگر پس از ده روز خارج نشوید کشته خواهید شد. از طرفی عبدالله بن ابی برای یهودیان پیغام داد که ما دو هزار نفر به کمک شما می فرستیم، یهودیان تصمیم به مقاومت گرفتند. محمد و مسلمانان مطیع او به سوی آن ها حرکت کرده و قلعه را محاصره کردند. این محاصره مدت بیست روز طول کشید، تا بالاخره آنان تسلیم شدند و از آن سرزمین رفتند و اموال بسیاری از خود به جای گذاردند که بین مهاجران و انصار تقسیم شد.

مقارن ظهور اسلام ، و پیش از جنگ اُحد قبیلة بنی نضیر ظاهراً با ابوسفیان ارتباط داشتند ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «نضیر، بنو» ) . پس از هجرت پیامبر به مدینه ، بنی نضیردر شمار دیگر یهودیان با مسلمانان ، پیمان مصالحه بستند و عهد کردند که در صورت حملة دشمنان به مدینه در کنار مسلمانان به دفاع بپردازند و از تأمین مالی و جانی کفار قریش و برقراری روابط تجاری با آنان خودداری کنند ( ابن هشام ، ج 2، ص 148ـ150 ) . اما از آنجا که بنی نضیر پیمان خود را زیر پا گذاشتند، در ربیع الاول چهارم هجری ( ابن سعد، همانجا؛ قس ذهبی ، ص 243 ) غزوة بنی نضیر به وقوع پیوست .
در این سال ، عمروبن امیه که از بئر مَعونَه * بازمی گشت دو تن از افراد قبیلة بنی عامر را، که از پیامبر امان داشتند، کشت .
عامربن طُفَیل از پیامبر دیه طلب کرد ( ابن هشام ، ج 3، ص 199؛ حلبی ، ج 2، ص 263 ) و پیامبر صلّی اللّه علیه وآله و سلّم برای پرداخت دیه از بنی نضیر که هم پیمان بنی عامر بودند کمک خواست ( ابن سعد، همانجا؛ طبری ، ج 2، ص 551؛ واقدی ، ج 1، ص 364 ) . بنی نضیر کمک به پیامبر را پذیرفتند، اما در توطئه ای برای قتل ایشان ، عمروبن جِحاش را مأمور کردند که آن حضرت را در پای دیوار قلعه با سنگی از پای درآورد ( ابن هشام ، ج 3، ص 199ـ200 ) . پیامبر از طریق وحی از نیرنگ آنان آگاه شد و به ایشان ده روز مهلت داد تا با اموال منقول خود، جز اسلحه ، از مدینه خارج شوند و سالانه برای برداشت محصول خرما بازگردند ( واقدی ، ج 1، ص 369؛ ابن هشام ؛ یعقوبی ؛ د. جودائیکا ، همانجا ) .
عبدالله بن اُبَی ، رئیس منافقان مدینه ، بنی نضیر را از اطاعت پیامبر بازداشت و وعده داد که همراه با بنی قُرَیظَه * از آنان دفاع کند ( واقدی ، ج 1، ص 368؛ طبری ، ج 2، ص 553 ) . ازینرو پیامبر، عبداللّه بن مَکتوم را در مدینه جانشین خود قرار داد و با لشکری به فرماندهی علی علیه السلام ( واقدی ، ج 1، ص 371؛ ابن هشام ، همانجا ) ، پانزده روز ( طبری ؛ ابن سعد، همانجاها ) یا شش شب ( ابن هشام ، ج 3، ص 200 ) بنی نضیر را در محاصره گرفت . در دورة محاصره ، عَزْوَک یهودی به پیامبر سوءقصد کرد که به دست علی علیه السلام کشته شد ( واقدی ، ج 1، ص 371 ) . سپس پیامبر فرمان داد تا درختان خرمای بنی نضیر در بُوَیْرَة را قطع کنند ( یاقوت حموی ، همانجا؛ ابن کثیر، ج 4، ص 77؛ بکری ، ج 1، ص 285 ) . سرانجام یهودیان تسلیم شدند و پذیرفتند که تنها با یک بار شتر از اموالشان ، بجز اسلحه و نقره و طلا، از مدینه خارج شوند ( یعقوبی ، ج 2، ص 48ـ49؛ حلبی ، ج 2، ص 266؛ واقدی ، ج 1، ص 372 ) . بعضی از آنان از جمله حُیَیّبن اَخطب که دخترش صفیه پس از فتح خیبر در سال هفتم هجری به همسری پیامبر درآمد و ابی الحقیق ( همسر اول صفیه ) ، به خیبر رفتند، و برخی به شام مهاجرت کردند ( حلبی ، ج 2، ص 84، 207؛ ابن کثیر، ج 4، ص 75ـ76، 196ـ 198؛ ابن اثیر، ج 2، ص 122 ) . از آنجا که جنگی در نگرفته بود اموال برجای مانده در حکم غنیمت نبود و تصرّف در آن به اختیار پیامبر بود ( حشر: 6ـ 8 ) ازینرو پیامبر با توافق انصار آن را میان مهاجران تقسیم کرد تا وظیفة حمایت از مهاجران توسط انصار پایان پذیرد ( ابن هشام ، ج 3، ص 201ـ202؛ ابن اثیر، ج 2، ص 119؛ حلبی ، ج 2، ص 85؛ حسنی ، ص 439 ) .
سورة حشر ( آیات 1ـ17 ) دربارة غزوة بنی نضیر و اخراج این قبیله است . پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ، نیز بنی نضیر را میان قوم خود مانند بنی مُغیره در قریش می دانست ( ابن سعد، ج 2، ص 58؛ واقدی ، ج 1، ص 375 ) . شعرایی چون قَیْس بَحْر الاَشْجَعی ، سَمّاک یهودی و عباس بن مِرداس سُلَمی قصیده هایی در آوارگی و کشته شدن کعب بن اشرف و مدح رجال بنی نضیر سروده اند ( ابن هشام ، ج 3، ص 205ـ213؛ آیتی ، ص 339 ) .
منابع : علاوه بر قرآن ؛ محمدابراهیم آیتی ، تاریخ پیامبر اسلام ، چاپ ابوالقاسم گرجی ، تهران 1359 ش ؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1405/ 1985؛ ابن سعد، الطبقات الکبری ، بیروت 1405/ 1985؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة ، بیروت 1415/1995؛ ابن هشام ، السیرة النبویة ، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری ، و عبدالحفیظ شلبی ، مصر 1936؛ علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی ، الاغانی ، بیروت 1955؛ عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع ، چاپ مصطفی سقّا، بیروت 1403/1983؛ هاشم معروف حسنی ، سیرة المصطفی ، بیروت 1406/1986؛ علی بن ابراهیم حلبی ، السیرة الحلبیّة ، بیروت . . .