بنای عقلا

[ویکی فقه] بنای عقلا، اصطلاحی در علم اصول فقه و فقه، به معنای روش و سلوک عملیِ خردمندان بر انجام دادن یا ترک کاری بدون دخالت و تأثیر عوامل زمانی، مکانی، نژادی، دینی و گروهی است.
مفهوم این اصطلاح، که بیش تر در منابع اصولیِ شیعی در دو سده اخیر رواج یافته، به معنای لغوی آن نزدیک است.

← تعابیر دیگر این اصطلاح
پیشینه استدلال به بنای عقلا به زمان پیامبراکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم باز می گردد؛ از جمله فرموده آن حضرت به فرستادگان مسیلمه کذّاب را می توان پذیرش این رسم مقبولِ عقلایی در آن دوران دانست که فرستادگان و پیام رسانان دشمن باید از گزند و قتل در امان باشند (لَوْلا اَنَّ الرُّسُلَ لا' تُقْتَلُ لَقَتَلْتُکُما).
احادیث بسیاری از جمله احادیث راجع به حجّیتِ خبر واحد، استصحاب و نیز احکام معاملات، دربردارنده قبول و امضای مواردی از بنای عقلا از سوی شارع است.

بنای عقلا در منابع اصولی
با اینهمه، استناد به بنای عقلا بیش تر در منابع اصول فقه شیعه، بویژه منابع متأخّر، به چشم می خورد.

← در منابع متقدم اصولی
...

بنای عُقَلا
در اصول فقه، به روش عموم مردم در گفت وگو، معاملات یا روابط اجتماعی گویند. به دیگر سخن به گرایش عمومی و عرف عام «بنای عقلا» گفته می شود، مانند رجوع به خبره، عمل به ظاهر کلام. بیشتر علمای اصول بنای عقلا را مهم ترین دلیل بر حجیّت خبر واحد می دانند. بنای عقلا به خودی خود معتبر نیست، لکن به سبب آن که کشف از نظر معصوم (ع) می کند، معتبر است. اساسش آن است که اگر معصوم (ع) با این بنا مخالف بود، بیان می کرد؛ چون هیچ مخالفتی از معصوم (ع) در دست نیست، با عنایت به این که معصوم نیز یکی از عقلا است، کشف می شود که نظر معصوم نیز موافق با بنای عقلا بوده است.