[ویکی فقه] غلو در زمان امام صادق (علیه السّلام) به صورت گسترده ای در جامعه اسلامی گسترش یافت. عوامل مختلفی در بوجودآمدن چنین اعتقاد گزافی تاثیر داشت. اما ریاست طلبی و سوء استفاده از جهل مردم عواملی مهم در توسعه این تفکر داشت. یکی از فرقی که در زمان امام صادق (علیه السّلام) به اعتقادات غلوآمیز گرفتار شد فرقه ای به نام بشاریه بود که در این مقاله به معرفی آن می پردازیم.
ابواسماعیل بشار شعیری کوفی، به دهقان نیز خوانده شده است. کسب و کارش در رابطه با شعیر (جو) بوده است. او در دوران امام صادق(علیه السّلام) به اعتقادات باطل پرداخت و در حوالی سال ۱۸۰هـ ق، درگذشت. او مانند دیگر غلات آن زمان چون مغیره و ابوالخطاب و سری و بزیع و حمزه بریری و صائد نهدی به گزاف گوئی پرداخت و از اهل بیت (علیه السّلام) در این عقاید باطل هزینه نمود. وی اعتقادات فرقه علیاویه را داشته و در مقداری از عقاید غلو آمیز نیز معتقد به گزافه گوئی های ابوالخطاب از سران غلات بود.
اعتقادات بشاریه
چند عقیده گزاف به این فرقه منسوب شده که به این اعتقادات اشاره می کنیم: ۱. علی (علیه السّلام) پروردگار است و به صورت هاشمی علوی ظاهر شد. ۲. حضرت محمد(صلی الله علیه و آله وسلّم) را بنده و رسول علی (علیه السّلام) می دانستند. ۳. چهار تن (علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیهم) و حسن (علیه السّلام) و حسین (علیه السّلام)) را مظهر خداوند پنداشتند. ۴. معنی فاطمه (سلام الله علیهم) و حسن (علیه السّلام) و حسین (علیه السّلام) جعلی است و در واقع علی (علیه السّلام) حقیقی است زیرا او بزگتر از ایشان است و اولین امام است. ۵. شخص رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) را انکار می کنند. ۶. مخمسه سلمان را فرستاده پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) می دانستند و این گروه همانند مقام رسالت محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) را از سوی علی (علیه السّلام) می پندارند و منکر رسالت سلمان هستند. ۷. مانند دیگر فرق غلات قائل به تناسخ ارواح و اباحه گری و تعطیل شدن احکام هستند. ۸. این گروه معتقدند، چون بشار منکر رسالت سلمان شد و محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) را فرستاده علی (علیه السّلام) دانست به صورت پرنده ای به نام علیاء مسخ شد که در دریا زندگی می کند. ۹. هرکسی که ادعا کند که از آل محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) است بر خداوند دروغ بسته است و ناحق است و گفته اند تاویل این آیه (و قالت الیهود و النصاری نحن ابناء الله و احباؤه؛ یهود و نصاری گفتند ما فرزندان و دوستداران خداوند هستیم.) این مدعیان انتساب به محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) هستند. ۱۰. وی روزگاری معتقد به الوهیت امام صادق (علیه السّلام) شده بود.
برخورد امام صادق با بشار شعیری
امام صادق (علیه السّلام) علاوه بر بیان حقائق دینی و معرفتی به صورت های مختلف به پاسداشت و دفاع از حریم اعتقادات دفاع می کرد و با مدعیان و گزافه گویان به شدت برخورد می نمود. به دلیل اینکه در جامعه آن روز آسیب گزافه گوئی و عقائد منحرفه دامن گیر جامعه شده بود آن حضرت مستقیما سران باطل را به باد نقد گرفته و به حکم قرآن از ایشان برائت و بیزاری می جست تا مسلمانان بدانند که این افراد دین مسلمین را به بازیچه گرفته و اعتقادات شان را به انحراف می کشانند. ایشان در مبارزه با غلو به تندی نسبت به سران آن و از جمله بشار شعیری خطاب نمود که چند نمونه از این روایات را بیان می کنیم. امام صادق(علیه السّلام) به یکی از اصحاب خود به نام مرازم بن حکیم می فرماید: بشار کیست؟ مرازم در جواب می گوید: او فروشنده جو است. سپس امام می فرماید: خدا بشار را لعنت کند. ای مرازم به ایشان بگو وای بر شما، توبه کنید؛ چرا که کافر و مشرک هستید. در موردی دیگر امام صادق (علیه السّلام) در مواجهه با بشار او را از خود طرد می کند و می فرماید: از من دور شو، به خدا قسم هزگز زیر سقف یک خانه با تو نخواهم بود. وقتی او خارج شد دوباره حضرت فرمود: وای بر او، آیا گفته یهودیان را نمی گوید، آیا گفته مسیحیان را نمی گوید. آیا گفته مجوس را نمی گوید! و آیا گفته صائبیان را نمی گوید. (کنایه از اینکه اعتقادات او از اعتقادات همه این ملل باطله بدتر است). به خدا قسم کسی مانند این فاجر، خداوند را کوچک نشمرد. همانطور که گفته شد یکی از اعتقادات باطل و غلو آمیز او این بود که ربوبیت را برای امام صادق (علیه السّلام) بیان نموده بود. به همین دلیل امام صادق (علیه السّلام) در نطقی بسیار تند برای اینکه شیعیان را از او برحذر دارد فرمودند: او شیطان فرزند شیطان است (موجب گمراهی است) از دریا خارج شده تا اصحاب و شیعیان من را گمراه کند. پس از او دوری بجوئید و حاضرین به غائبین اطلاع دهند که من بنده خدا فرزنده بنده خدا هستم. به خدا قسم در اصلاب و ارحام بوده ام (کنایه از اینکه مخلوق خداوند هستم و متولد شده ام) به درستی که من می میرم و روز قیامت برانگیخته می شوم و در موقف جای می گیرم و سوال خواهم شد. به خدا سوگند که از مطالب این شخص در مورد من سوال خواهد شد. وای بر او. او چه کاره است! او راحت می خوابد ولی من نارحت و نگرانم و شما می دانید که من او را تایید نکردم. این مطالب را می گویم تا پایان عمر می گو یم. امام (علیه السّلام) همچنین برای بشار پیام بیزاری فرستاد که جعفر (امام صادق (علیه السّلام) می گوید: ای کافر، ای فاسق من از تو بیزارم. امام صادق (علیه السّلام) در فرمایشی دیگر بطور کلی اشاره می کند که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و ائمه دیگر همیشه افرادی فرصت طلب بوده اند که به معصومین دروغ می بستند و در زمان خود به این افراد اشاره می کنند که عبارتند از: ابوالخطاب و سری و بزیع و بشار شعیری و حمزه بریری و صائد نهدی. سپس ایشان را نفرین به مرگ نمود.
ابواسماعیل بشار شعیری کوفی، به دهقان نیز خوانده شده است. کسب و کارش در رابطه با شعیر (جو) بوده است. او در دوران امام صادق(علیه السّلام) به اعتقادات باطل پرداخت و در حوالی سال ۱۸۰هـ ق، درگذشت. او مانند دیگر غلات آن زمان چون مغیره و ابوالخطاب و سری و بزیع و حمزه بریری و صائد نهدی به گزاف گوئی پرداخت و از اهل بیت (علیه السّلام) در این عقاید باطل هزینه نمود. وی اعتقادات فرقه علیاویه را داشته و در مقداری از عقاید غلو آمیز نیز معتقد به گزافه گوئی های ابوالخطاب از سران غلات بود.
اعتقادات بشاریه
چند عقیده گزاف به این فرقه منسوب شده که به این اعتقادات اشاره می کنیم: ۱. علی (علیه السّلام) پروردگار است و به صورت هاشمی علوی ظاهر شد. ۲. حضرت محمد(صلی الله علیه و آله وسلّم) را بنده و رسول علی (علیه السّلام) می دانستند. ۳. چهار تن (علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیهم) و حسن (علیه السّلام) و حسین (علیه السّلام)) را مظهر خداوند پنداشتند. ۴. معنی فاطمه (سلام الله علیهم) و حسن (علیه السّلام) و حسین (علیه السّلام) جعلی است و در واقع علی (علیه السّلام) حقیقی است زیرا او بزگتر از ایشان است و اولین امام است. ۵. شخص رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) را انکار می کنند. ۶. مخمسه سلمان را فرستاده پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) می دانستند و این گروه همانند مقام رسالت محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) را از سوی علی (علیه السّلام) می پندارند و منکر رسالت سلمان هستند. ۷. مانند دیگر فرق غلات قائل به تناسخ ارواح و اباحه گری و تعطیل شدن احکام هستند. ۸. این گروه معتقدند، چون بشار منکر رسالت سلمان شد و محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) را فرستاده علی (علیه السّلام) دانست به صورت پرنده ای به نام علیاء مسخ شد که در دریا زندگی می کند. ۹. هرکسی که ادعا کند که از آل محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) است بر خداوند دروغ بسته است و ناحق است و گفته اند تاویل این آیه (و قالت الیهود و النصاری نحن ابناء الله و احباؤه؛ یهود و نصاری گفتند ما فرزندان و دوستداران خداوند هستیم.) این مدعیان انتساب به محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) هستند. ۱۰. وی روزگاری معتقد به الوهیت امام صادق (علیه السّلام) شده بود.
برخورد امام صادق با بشار شعیری
امام صادق (علیه السّلام) علاوه بر بیان حقائق دینی و معرفتی به صورت های مختلف به پاسداشت و دفاع از حریم اعتقادات دفاع می کرد و با مدعیان و گزافه گویان به شدت برخورد می نمود. به دلیل اینکه در جامعه آن روز آسیب گزافه گوئی و عقائد منحرفه دامن گیر جامعه شده بود آن حضرت مستقیما سران باطل را به باد نقد گرفته و به حکم قرآن از ایشان برائت و بیزاری می جست تا مسلمانان بدانند که این افراد دین مسلمین را به بازیچه گرفته و اعتقادات شان را به انحراف می کشانند. ایشان در مبارزه با غلو به تندی نسبت به سران آن و از جمله بشار شعیری خطاب نمود که چند نمونه از این روایات را بیان می کنیم. امام صادق(علیه السّلام) به یکی از اصحاب خود به نام مرازم بن حکیم می فرماید: بشار کیست؟ مرازم در جواب می گوید: او فروشنده جو است. سپس امام می فرماید: خدا بشار را لعنت کند. ای مرازم به ایشان بگو وای بر شما، توبه کنید؛ چرا که کافر و مشرک هستید. در موردی دیگر امام صادق (علیه السّلام) در مواجهه با بشار او را از خود طرد می کند و می فرماید: از من دور شو، به خدا قسم هزگز زیر سقف یک خانه با تو نخواهم بود. وقتی او خارج شد دوباره حضرت فرمود: وای بر او، آیا گفته یهودیان را نمی گوید، آیا گفته مسیحیان را نمی گوید. آیا گفته مجوس را نمی گوید! و آیا گفته صائبیان را نمی گوید. (کنایه از اینکه اعتقادات او از اعتقادات همه این ملل باطله بدتر است). به خدا قسم کسی مانند این فاجر، خداوند را کوچک نشمرد. همانطور که گفته شد یکی از اعتقادات باطل و غلو آمیز او این بود که ربوبیت را برای امام صادق (علیه السّلام) بیان نموده بود. به همین دلیل امام صادق (علیه السّلام) در نطقی بسیار تند برای اینکه شیعیان را از او برحذر دارد فرمودند: او شیطان فرزند شیطان است (موجب گمراهی است) از دریا خارج شده تا اصحاب و شیعیان من را گمراه کند. پس از او دوری بجوئید و حاضرین به غائبین اطلاع دهند که من بنده خدا فرزنده بنده خدا هستم. به خدا قسم در اصلاب و ارحام بوده ام (کنایه از اینکه مخلوق خداوند هستم و متولد شده ام) به درستی که من می میرم و روز قیامت برانگیخته می شوم و در موقف جای می گیرم و سوال خواهم شد. به خدا سوگند که از مطالب این شخص در مورد من سوال خواهد شد. وای بر او. او چه کاره است! او راحت می خوابد ولی من نارحت و نگرانم و شما می دانید که من او را تایید نکردم. این مطالب را می گویم تا پایان عمر می گو یم. امام (علیه السّلام) همچنین برای بشار پیام بیزاری فرستاد که جعفر (امام صادق (علیه السّلام) می گوید: ای کافر، ای فاسق من از تو بیزارم. امام صادق (علیه السّلام) در فرمایشی دیگر بطور کلی اشاره می کند که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و ائمه دیگر همیشه افرادی فرصت طلب بوده اند که به معصومین دروغ می بستند و در زمان خود به این افراد اشاره می کنند که عبارتند از: ابوالخطاب و سری و بزیع و بشار شعیری و حمزه بریری و صائد نهدی. سپس ایشان را نفرین به مرگ نمود.
wikifeqh: بشاریه