[ویکی فقه] برهان خلف، یکی از اصطلاحات علم منطق و به معنای برهانی است که در آن مطلوب را با ابطال نقیض آن ثابت می کنند.
برهانی که در آن مطلوب را با ابطال نقیض آن ثابت می کنند، در اصطلاح برهان خلف گویند. این قیاس ابتداء متوجه اثبات مطلوب نیست، بلکه توجهش به ابطال نقیض آن است و چون اجتماع نقیضین محال است، از ابطال نقیض هر قضیه، صدق آن قضیه معلوم می شود. پس این نوع برهان از نقیض مطلوب با مقدمه ای غیر متنازع تالیف می شود تا انتاج حکمی ظاهر الفساد کند، و از اینجا معلوم شود که علت این انتاج، نقیض مطلوب بوده است. بدین ترتیب برهان خلف از جمله قیاس های مرکّب است و آن مرکّب از دو قیاس است: یکی اقترانی و دیگر استثنائی.
قیاس خَلف
این نوع قیاس را معمولا قیاس خُلف (بضمّ خاء) می نامند. اما ابن سینا در شفا خَلف (بفتح خاء) را ترجیح می دهد و می گوید: «قیاس خلف یعنی قیاسی که کلام را به محال سوق می دهد. زیرا که خلف بمعنی محال است. آنگاه می گوید بعضی گفته اند که وجه تسمیه آن به خلف این است که لا یاتی الشی ء من بابه، بل یاتیه من ورائه و خلفه، اذ یاتیه من طریق نقیضه. سپس می افزاید که بنظر من خلف که در این مورد بکار می رود تنها بمعنی محال است».
ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۴، ص۱۱۴.
۱. ↑ ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۴، ص۱۱۴.
منبع
...
برهانی که در آن مطلوب را با ابطال نقیض آن ثابت می کنند، در اصطلاح برهان خلف گویند. این قیاس ابتداء متوجه اثبات مطلوب نیست، بلکه توجهش به ابطال نقیض آن است و چون اجتماع نقیضین محال است، از ابطال نقیض هر قضیه، صدق آن قضیه معلوم می شود. پس این نوع برهان از نقیض مطلوب با مقدمه ای غیر متنازع تالیف می شود تا انتاج حکمی ظاهر الفساد کند، و از اینجا معلوم شود که علت این انتاج، نقیض مطلوب بوده است. بدین ترتیب برهان خلف از جمله قیاس های مرکّب است و آن مرکّب از دو قیاس است: یکی اقترانی و دیگر استثنائی.
قیاس خَلف
این نوع قیاس را معمولا قیاس خُلف (بضمّ خاء) می نامند. اما ابن سینا در شفا خَلف (بفتح خاء) را ترجیح می دهد و می گوید: «قیاس خلف یعنی قیاسی که کلام را به محال سوق می دهد. زیرا که خلف بمعنی محال است. آنگاه می گوید بعضی گفته اند که وجه تسمیه آن به خلف این است که لا یاتی الشی ء من بابه، بل یاتیه من ورائه و خلفه، اذ یاتیه من طریق نقیضه. سپس می افزاید که بنظر من خلف که در این مورد بکار می رود تنها بمعنی محال است».
ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۴، ص۱۱۴.
۱. ↑ ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۴، ص۱۱۴.
منبع
...
wikifeqh: برهان_خلف