برهان حرکت

[ویکی فقه] متفکران الهی هرکدام، از راهی به سوی خدا پی برده، و از آن طریق بر وجود او اقامه برهان کرده‏اند، و در حقیقت مقصد و هدف همگان یکی است هرچند در طریق و شیوه اقامه برهان، با هم تفاوت دارند. فلاسفه الهی از تقسیم وجود به واجب و ممکن، بر وجود واجب استدلال نموده ‏اند . ولی دانشمندان طبیعت‏شناس از طریق وجود حرکت در طبیعت، بر وجود محرک غیر متحرک، و متکلمان از طریق حدوث عالم ماده، اعم از جوهر و عرض، بر وجود خالق و پدید آرنده جهان، استدلال کرده‏اند. شیخ الرئیس در حالی که هر سه برهان را متذکر شده است، برهان نخست را استوارتر از دو برهان بعدی دانسته است؛ زیرا در برهان نخست اصل هستی مورد مطالعه قرار می‏گیرد آنگاه، واجب الوجود بالذات، اثبات می‏گردد، در حالی که در دو طریقه اخیر از ویژگی‏های وجود امکانی(حرکت و حدوث) به پدید آرنده آن پی می‏بریم، و این در حقیقت از نوع برهان انی است.
هر برهانی برای خود پیام و مخاطبان خاصی دارد، وهرگز نباید از هر برهان انتظار اثبات همه مدعای الهیون را داشت، بلکه نتیجه هر برهان، متناسب با مقدمات آن است. و در مقبولیت ‏یک برهان کافی است که بخشی از مدعا را ثابت کند، هرچند بخش دیگر آن را دلیل دیگر عهده‏دار شود.

← قلمرو برهان حرکت
با توجه به این دو مطلب اکنون به تقریر برهان حرکت‏ به صورت موجز و روشن می‏پردازیم:
این برهان در کلمات قائلان به گونه‏ای مختلف تقریر شده است که دو تقریر آن را یادآور می‏شویم:

← الف: تقریر اول برهان حرکت
«محرک غیر متحرک بدان گونه که در حکمت مشاء ثابت می‏شود می‏تواند جسم و یا صورت جسمیه باشد؛ زیرا حرکت در حکمت مشاء در برخی از اوصاف وعوارض جسم است و لذا برهان حرکت نیاز به محرک را در محور همان اوصاف و عوارض اثبات می‏ نماید، و با این بیان گوهر و ذات عالم طبیعی وجسمانی همان گونه که از حرکت، تغییر و حدوث مصون می‏ماند، از محرک نیز بی نیاز می‏شود».
و به دیگر سخن: قائلان به برهان حرکت‏ شبهه ازلیت ماده و یا صورت جسمیه را نیز نمی‏توانند دفع کنند؛ زیرا جسم که مرکب از صورت و ماده است، در بیرون از ذات، یعنی در محور عرض و یا محور صور نوعیه‏ای که بر جسم عارض می‏شوند متغیر بوده و محتاج به محرک می‏باشد نه فزونتر از آن‏که ماده و یا صورت جسمی را در برگیرد.
حاصل اشکال این است که ما برای توجیه حرکت در اعراض و یا صورتهای نوعیه به یک محرک غیر متحرک نیاز داریم، و کافی است که بگوییم حرکت در این امور (اعراض و صورتهای نوعیه) از صورت جسمیه که ثابت و غیر متحرک است، سرچشمه می‏گیرد؛ در این صورت برهان حرکت عقیم خواهد بود و نخواهد توانست‏حدوث ماده، یا صورت جسمی را ثابت، و ما را به ماورای طبیعت رهنمون گردد؛ زیرا محرک غیر متحرک در همین عالم نیز یافت می‏شود و آن صورت جسمیه است.

تحلیل اشکال
...

[ویکی شیعه] برهان حرکت یا مُحَرِّک اول از براهین جهان شناختی اثبات وجود خداست که براساس حرکت جهان به اثبات خداوند می پردازد. ارسطو نخستین کسی بود که برهان حرکت را در قالب برهان ارائه کرد. این برهان در فلسفه اسلامی و غرب تکمیل و ایراداتی نیز به آن وارد شد. برهان حرکت براساس مطلق حرکت، حرکت نفس انسانی، حرکت جوهری و حرکت افلاک تقریر شده است. هر یک از این تقریرها از طریق علت فاعلی و علت غایی نیز تبیین شد ه اند.
از نظر گروهی، برخی از آیات مرتبط با حرکت موجودات مانند سیر تکاملی انسان، اشاره به برهان حرکت دارند. از دیدگاه برخی برهان حرکت، فقط ماوراء طبیعت را اثبات می کند و از اثبات واجب الوجود ناتوان است.
براساس برهان حرکت، از حرکتی که در جهان مشاهده می شود، می توان به مُحرِّک نامُتحرِّک رهنمون شد. محتوای کلی این برهان چنین است:

[ویکی فقه] برهان حرکت (قرآن). یکی از براهین اثبات وجود خداوند برهان حرکت است که در قرآن اشاراتی به آن شده است.
دگرگونیها و حرکتهایی که بر ظاهر و باطن جهان حاکم است، نشان می دهد که نقطه ثابتی در این جهان وجود دارد که همه این حرکات از آن سرچشمه می گیرد. اساسا حرکت موجودات، گواه بر حدوث آنها و حدوث آنها دلیل بر وجود خالقی است که آنها را ایجاد کرده است.
← استدلال ابراهیم
۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۳، ص۲۳.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۲۳۲، برگرفته از مقاله «برهان حرکت».
...